O ’ zb e k I s t o n r e s p u b L i k a s I q I s h L o q V a s u V x o ’ j a L i g I v a zi r L i g I samarqand qishloq xo’jalik instituti

 
 
 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Karimov A 
001.429.008.BMI. 2015 y. 

---

 
Mineral moddalar
. Sutdagi mineral moddalar miqdori tarozida tortib olingan 
sut kuydirilgandan keyin kulda qolgan elementlarga qarab aniqlanadi. Ammo 
kuldagi elementlarga qarab sutning tarkibini aniq aytib bo’lmaydi, chunki sut 
kuydirilganda ba’zi elementlar uchib ketadi, ayrimlari esa yangi birikmalarga 
o’tishi mumkin.
Pishloq tayyorlash va sut konservalari tayyorlashda mineral moddalarning 
muhim oziqaviy va texnologik ahamiyati bor. Ular sutga qondan o’tadi, ammo 
ular sifat va miqdor jihatidan qondagi tuzlardan farq qiladi.
Sutda 0,7% chamasi kul bo’ladi. (1kg-7gramm) Sutdagi nordon tuzlar yangi 
sog’ilgan sutning kislotaliligini ko’rsatadi. Sutda 78% kalsiy, 65% fosfor, 20% 
magniy anorganiq tuzlari bo’lishligi aniqlangan. Ammo 7% gacha kalsiy va 20% 
fosfor va magniy tuzlari qoplangan bo’ladi.
Sutdagi kalsiy va fosfor tuzlari muhim ahamiyatga ega. Bo’lardan tashqari 1 kg. 
Sut tarkibida marganes (0,5 mg/l), mis (0,8 mg/l), kobalt (0,25 mg/l), yod (0,08 
mg/l), rux (2 mg/l), litiy, temir (1,3 mg/l), nikel, xrom, alyuminiy,
qo’rg’oshin, qalay, titan, vanadiy, kumush, geliy, rubidiy va boshqa 
mikroelementlar ham uchraydi. Bo’lar sut tarkibida vitaminlar tarkibini hosil 
qiladi.
Fermentlar
. Tirik organizmda sodir bo’ladigan prosesslarning hammasi turli-
tuman bioximik reaksiyalar vositasida vujudga keladi. Bu bioximik reaksiyalar 
maxsus birikmalar - fermentlar (katalizatorlar) ta’sirida boradi. Hozirda tirik 
mavjudotlar tarkibida 700-800 dan ortiq fermentlar aniqlangan.
Ular oqsil moddalar bo’lib, o’simlik, hayvon hujayralari va mikroorganizmlar 
tomonidan ishlab chiqariladi. Fermentlar modda almashinishida qatnashadi, ular 
oz miqdorda reaksiyaga kirishib, reaksiya oxirida 
ў
zgarmasdan qoladi. M: shirdon 
fermentining bir qismi 17-18 mln. sut qismlarini ivitishi mumkin.