О. Қ у д р а т о в с а н о а т э к о л о г и я с и

Экологик омил хиллари
Абиотик
1. Икушм омиллари 
- ёруғлик, ҳарорат, 
намлик, 
шамол, 
атом. газлар боси- 
ми С 0 2
2. Эдафик - тупроқ 
омили.
3. Рельф - орогра- 
фик омил денгиз 
сатҳидан 
баланд- 
лиги.
4. Гиологик ёки та- 
рихий.
5. Гидрология
6. Ёнғин омили.
Биотик
1. Фитоген (ўсим- 
ликлар оламининг 
таъсири).
2. Зооген (ҳайвонот 
оламининг 
таъси- 
ри).
3. Микогаен (зам- 
бурутлар оламининг 
таъсири).
4. 
Мнкробиоген 
(ми кроорган измлар, 
вируслар, бактерия- 
лар) Оламининг та- 
ъсири
Антропоген
Инсон 
фаолияти 
билан боғлиқ бўл- 
ган ҳар қандай таъ- 
сир:
1. Рўзғор-хўжалик.
2. Транспорт.
3. Саноат тармоқ.
4. Чорвачилик.
5. Деҳқончилик.
6. Қазиб олиш.
7. Турли синовлар.
8. Ҳарбий.
Организмларнинг ташқи муҳит шароитларида мослаш иш и- 
адаптация дейилади; бинобарин бу уларнинг тириклигини, кўпа- 
йишини ва яшовчанлигини таъминлайди. Организмларга таъсир 
кўрсатадиган ташқи муҳит омиллари «экологик омиллар» деб ата- 
лади. Организмларнинг ер юзида тарқалишига ва ривожланишига
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

таъсир кўрсатувчи ҳар бир ташқи муҳит элементига экологик 
омил, дейилади. Экологик омиллар уч гуруҳга бўлинади:
1. Абиотик омиллав 
- жоили организмларнинг ривож- 
ланишига бевосита ва билвосита таъсир кўрсатади;
2. Биотик омиллао 
- барча жонли организмларнинг ўзаро 
таъсири;
3. Антдопоген омиллад - кишилик жамияти томонидан таби- 
атга бўлган таъсир. Кишилик жамияти тарихидаги овчилик. кей- 
инчалик қиш лоқ хўжалиги, саноат ва транспортнинг ривожлани- 
ши сайёрамиз табиатини кучли даражада ўзгартириб юборди Ҳо- 
зирги пайтда Ер қатламидаги ҳаёт тақцири, барча жонли орга- 
низмлар ҳаёти ва инсон тақдири антропоген омилнинг табиатга 
бўлган таъсирига боғлиқцир.
Муҳитдаги битга омил бирга яшаётган ҳар хил турдаги орга- 
низмларга ҳар хил таъсир кўрсатади. Масалан: қишда бўладиган 
кучли шамол йирик ҳайвонларга салбий таъсир кўрсатса, кичик 
ҳайвонларга унчалик таъсир (ўз уйларида ёки қор остида яшири- 
ниб ётади) қилмайди.
Экологик омилларнинг кўпчилиги - ҳарорат, намлик, шамол 
ва бошқалар макон ва замонда жуда ҳам ўзгарувчандир.
Организмларнинг ташқи муҳит омиллари таъсирида чидам- 
лилик чегараси шу омилларнинг қандай тартибда бўлишига ва 
қандай куч билан таъсир этишига боғлиқдир. Масалан: 
иссиқ- 
ликнинг таъсири қуруқ ҳавода намли ҳавога нисбатан енгил \та- 
ди, шунинг учун жанубда юқори ҳароратнинг таъсири шимолий 
зонага нисбатан енгилроқ ўтади.
Экологик омилларни яхшилаш йўли билан қишлоқ хўжа- 
лиги маҳсулотлари етиштириш ҳажмини кўпайтиришимш ви 
унинг сифатини яхшилашга эришишимиз мумкин.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Сув танқислигига бардош бериш қобилияти ҳайвонларда 
юқори бўлади. Инсон ўз танасидаги 10 фоиздан ортиқ сувни йўқ- 
отса ҳалок бўлиши мумкин. Туялар танасидаги 27 фоиз сувни 
йўқотса ҳам яшай олади, қўйлар 23 фоиз, итлар 17 фоиз сувни 
йўқотсалар ҳам \аёт кечира оладилар.
1.7. Биосфера