Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
9-mavzu: Maktabgacha ta‟lim muassasasining ota- onalar bilan
hamkorlikdagi ishining mazmuni, shakl va usullari
1.Bolalar nutq madanivatinihg o„sishida oilaning o„mi.
2. Ota-onalar va maktabgacha ta'lim muassasalari hamkorlikda bolalarni
tarbiyalsh
3.Ota-onalar bilan treninglar o'tkazish usullari.
Tayanch tushunchalar: yaxshilik, kamtarlik, adolatlilik, vijdonlilik ijtimoiy
burch, (ijtimoiy-iqtisodiv, ma‘naviv qiyofa, umumjamiyat talablari , kulti'nhui,
inula, harakter va dunyoqarash, xayr-ehson, sahovat va muruvvat, nmno/iiralar,
testlar, topshiriqlar, savolnomalar, interfaol metodlar, mehnat tarbiyasi, jismoniy
tarbiya nafosat tarbiyasi.
Bolalarning talim-tarbiyasiga, bilim olishiga asosiv zamin yaratuvchi maskan
oiladir. Bolalarda insoniylik, awalambor, oilada, ota-onalardan ibrat oigan holda
shakllanadi. Ota-ona bolaga boshidan ta‘lim-tarbiyani, nutq madaniyatini,
odamiylik; hislatlarmi qunt bilan singdinb borsaJar. yetuk, barkamol. sog'lom,
mustaqü fikrlovchi, eng asosiysi, odobli shaxs bo‗lib yetishadilar.
Inson hayotda bilim olishga mtilishm, Vatanni sevishni, ardoqlashni, kattalami
hurmat qilishni, muomala madaniyatini ota-onadan o‗rganadi. Oila birinchi
navbatda ta‘lim-tarbiya maskani hisoblanadi. Yosh avlodga ma naviv, axloqiy-
madaniy tarbiya berishning yoilari va vositalari xilma-xil bo‗lib, bular ichida
bolalarning nutqi, muomalasi alohida o‗rin tutadi. Farzand ota-onaning baxti va
boyligi hisoblanadi, ota-onalarning bolalami sevishi, o‗z navbatida bolalarning
ota-onalaridan o‗rgangan, eshitgan muomalalari, so‗zlashish madaniyati
bolalarning ota-onalarini astoydil hurmat qilishi oila ko‗rki bo‗lib hisoblangan.
Ota-onaning shaxsiy namunasi bola tarbiyasining eng muhim metodlaridan biri
hisoblangan. Otasmalaming o‗zaro bir-birlari bilan suhbatlashishi, ovozlarining
pastbalandligi, sizlab gaplashishlari, bir-birlarini tinglashlari, yurish-turishlari,
munosabatlaríning ta‘siri ostida o‗sib-ulg‘ayishlari shular jumlasidandir.
Ota-onaawg shaxsiy namunasi bola tarbiyasining eng muhim metodlaridan biri
hisoblanadi. Bolalami yuksak axloqli va odobli qilib tarbiyalash qadim
zamonlardanoq, barcha hakaming orzusi, istagi bo‗lib kelgan. Ota-ona o‗z
bolalarida mehnatsevarlik, kattalarga hurmat, o‗zidan kichiklarga shafqatli boiish
va g‘amxo‗rlik qilish, yovuzlikka nafrat kabi ijobiy xislatlami shakllantinshga
harakat qilganlar.
Ba‘zi oilalarda ota-onalarning o‗zaro kilishmovchiliklari sababli bolalar hayotda
juda qiynaladilar. Bunday oilalarda bo‗lib turadigan janjal-to‗palonlar, xaqoratli
so‗zlar oilada o ‗sib kilayotgan farzandlarga katta ta‘sir etadi. Bolalarda ota-
onasiga bo‗lgafl hurmat yo'qoladi. Bola yurish turish va o‗zaro munosabat
qoidalari, yoshlaming ota-ona va kattalar oldidagi burchi, mehnati, kasb-kori va
ulaming inson havotidagi roli haqidagi dastlabki tushuncha va tasavvurlami
oilada oladilar, odob hamda ma‘naviy hayot oilada uyg‘onadi. Shuning uchun
ota-onaning jamiyat oldidagi eng katta va birinchi vazjfasi farzandlaming
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
qobiliyatlari va qiziqishlariga e‘tibor bergan holda ularga to‗g‘ri ta‘lim-tarbiya
berishlaridir.
2. Ota-onalar va maktabgacha ta‘lim muassasalari hamkorligida bolalarni
tarbiyalash. Bugungi kimda farzandlarining ehtiyoj va intilishlari asosida yuksak
darajada talim-tarbiya berayotgan oilalar juda ko‗p.
Bola har qadamda, har daqiqada kattalardan ta‘sirlanadi, o‗rganadi, eshitgan
ko‗rganlarini takrorlaydilar. Ota-onalaridan muloqotga kirish madaniyatini
o‗rganadilar, bu narga keyinchalik ularning hayoti mazmunini begilaydi. Ota-
onalar nutq madaniyatiga muvofiq nimani qanday gapirish mumkin. Nutq
madaniyati inson raa‘naviv madaniyatining tarkibiv qismi hisoblanadi. Nutq
madaniyati bu avvalo flkrlash madaniyatidir.
( kattalar avvalambor bolalarimng nutq madaniyatini nazorat qilib borishlari,
nutqiga jiddiy e‘tibor berishlari, muloqotda nutq etiket qoidalariga rioya qilishni,
bola nutqini takomillashtirishni to'g‘ri yo‗lga qo‗yishlari kerak.
Tilni bir oila umumjamiyat talablari asosida faoliyat yuritadi. Jamiyat
tilning rivoji esa uning bag‘rida mavjud bo‗lgan oilalaming ijtimoiylashuvi
ma‘naviy qiyofasining shakllanganlik darajasiga bevosita bog‘liqdir.
Oila bola uchun eng muhim tarbiyaviy muhit bo'lib, bu muhitda shaxs eng muhim
hisoblangan xulq-atvor, iroda, harakter va dunyoqarash shakllanadi.
Oilaviy munosabatlar farzandlarning aqliy, ruhiy kamolotini taminlabgina
qolmay, ota-onalarda o‗ziga xos faollikni ham yuzaga keltiradi. Oilada qaror
chiqarish ma‘naviy-ruhiy muhit farzandlarning yetuk, barkamol bolib voyaga
yetishishi uchun beqiyos ahamiyatga egadir.
Ota-onalar o‗z ijtimoiy burchini bajarar ekanlar farzandlarning mehnatga, uni
atrofdagilarga nisbatan mehr-muhabbat, hurmat tuyg‘usini shakllantirish, ularni
foydali mehnatga tavyorlash, turli ko‗rinishdagi munosabatlarini me‘yorlarga
rioya etish, sog‘lom turmush tarzini yaratish, ko‘zda tutiladi.
Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog‘lom, ma‘naviy barkamol, ijtimoiy
muhitda oilaviy hayotga tayyor, nutq madaniyati shakllangan, so'zga boy eti
ulg‘avtirib beradi. Ota-onalar bolalarining yetuk, barkamol va sog‘lom « ularning
kundalik hayotiy rejimiga amal qilishlari nihoyatda muhimdir.
Oilada uyushtirilayotgan suhbatlar alohida diqqatga sazovordir. Odob-axloq
uyushtirilgan muloqotlar farzandlaming til vositalarini mustaqil tarzda Bunday
oilaviy suhbatlar farzandlarning kundalik faoliyatida sayru sayohatlarda samarali
natija berishi shubhasizdir.
Hozirgi zamon talablariga muvofiq oilada bolalar ona tilini, adabiv talaffuz
binoan barcha tovush va so‗zlami aniq va tiniq talaffuz etish lozim.
Ota-onalar bilan treninglar o‗tkazish usullari. Maktabgacha ta‘lim muassasalarida
ota-onalar uchun treninglar, munozaralar, testlar, topshiriqlar, savolnomalar,
interfaol metodlar vaqti- vaqti bilan o‗tkazilib turilsa, ayniqsa, maktab voshidagi
6-7 yoshli bolalami maktabga tayyorgarligini aniqlashda ota-onalaming
ishtirokida olib boriladigan har bir mashg'ulotlar farzandlarining nimaga qodir
ekanligini anglab olishlariga yaqindan yordam beradi va bolalami maktabga
tayyorlashda oila a‘zolarinmg mas'uliyati oshardi. Ta‘lim muassasalarida ota-
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
onalar va tarbiyachilar bilan o‗tkaziladigan har bir munozaralar bolalami
maktabning ilk bosqichiga qadam qo‗yishlarini silliqlik bilan o‗tishida yordam
beradi hamda sog‘lom bola va mustahkam sog‘lom muhit sharoitini yaratishga
imkon beradi.
Treninglar maktabgacha ta‘lim muassasa uslubchisi, maktabgacha tayyorlov
guruh tarbiyachisi va tarbiyalanuvchilari hamda ularning ota-onalari,
boshlang‘ich sinf o‗qituvchilari ishtirokida o‗tkazilishi bola rivojlanishida to‗g ri
tashxis qo'yishga yordam beradi.
Ota-onalarga: «Sizning bolangiz yaqinda yetti yoshga to‗ladi. Uning hayotida
yangi tartibli, rejaga asoslangan ta‘lim bo‘lishi, u bolangizni har tomonlama
sog‘lom, tetik, mustaqil shaxs sifatida voyaga yetishida zamin yaratish
bosqichlariga aylanadi» deb m urojat etiladi. Maktab ostonasiga birinchi
qadamini qo‗yar ekan sizning bolangiz hayotida o‗chmas, esda qoluvchi damlar
boshlanadi, deb savolnomalar tarqatiladi va yozma ravishda javob berilishini
iltimos qilinadi.
1. Sizning bolangizda maktabda o‗qishga moyillik bormi?........
2. Sizningcha bola maktabga tayyorgarlikni oilada oladimi?....................
3. Maktabda muvaffaqiyatli o‗qib ketishi uchun nima zarur?..............
4. Jismoniy sog‘lom bo‗lishi uchun nimalarga e‘tibor qoratilisbi
lozim?
5. Shaxsan sizning bolangiz maktabgacha ta‘lim muassasasidan so‘ng maktab
sharoitiga moslashishi uchun nimalarga etibor qaratar edingiz?............................
6. Maktabgacha ta‘lim muassasalari va maktab ta‘limi o rtasidagi farqlami
bolangiz ongiga singdira olasizmi?....
7. Maktab hayotidagi qonun-qoidalami bilishi va unga amal qilishiga yordam
bcra olasizmi?.................................
8. Maktabgacha ta‘ lim muassasalaridan qanday talab va istaklaringiz bor?
kubi savollarga javoblar olingandan so‗ng munozarani olib borish uchun ota-
onalarga (topshiriqlar beriladi:
- ota-onalarning maktab bo‗sag‘asidagi tashvishlari qay darajada ekanligini
aniqlash.
- maktabga bolalarni har tomonlama tayyorlash uchun ota-onalarni qiziqtirgan
kitoblaming mavjudligi,
- bolani sog‘lom muhitda tengdoshlari bilan o‗rtoqlashishga ko‗maklashishi.
- o‗qish va sanashni bilish darajalarini aniqlashga yordam berish.
- bolalami intizomli, tartibli, chidamli va mustaqil fikirlashga undash.
Ota-onalar topshiriqlar yuzasidan o‗zaro munozara qilganlaridan so‗ng bolaning
fikr va mulohazalarini tinglash hamda maktabgacha ta‘lim muassasalari
bitiruvchilari va boshlang‘ich talim o‗qituvchilariga bolalarni maktab ta‘limiga
o‘tishda ularni sog‘lomligiga katta e‘tibor qaratish, jismonan va aqlan
mas‘uliyatini yuklash, muassasalar bilan hamkorlikda ish olib borish vazifalarini
bajarishdan iboratligi tushuntiriladi hamda ta‘limning keyingi turi -boshlangich
sinflarda muvaffaqiyatli ta‘lim olishga yo‗naltiriladi. Xususan, mustahkam oilada
sog'lom bola tarbiyasi bolalami ma'rifatli, ishbilarmon, tadbirkor, bugungi bozor
Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni
iqtisodiyoti sharoitiga o‗tishning ma‘naviy-axloqiy asoslarini to‗g‘ri tushuna
oladigan, halol, to‗g‘ri, bírovlar haqqiga xiyonat qilmavdigan, hayr-
ehson,nsahovat va murowat kabi fazilatlaming asl ma'nosini yaxshi anglaydigan
jamiyat a‘zosi qilib tarbiyalashda maktabgacha ta‘lim muassasalari va ota-ona
avvalo, o‗zi qolaversa, farzandlarini ham o‗rgatib bonnog‘i, har biri o‗z
mas‘uliyatini anglab yctmog‘I «ota-ona va tarbiyachi farzand tarbiyasida
mohirona bo‗lishi bugungi kun talablaridan biri hisoblanadi.
Ota-onalarga topshiriq.
Muloqotni, munozarani vujudga keltirish uchun ota-onalarga ko‗p uchraydigan
jumlalarni tavsiya qilish mumkin. Ularni o‗qib ko‗ring va ular bolalarga qanday
ta‘sir etishini izohlab bering.
«Maktabga borsang, o‗shanda ko‗rasan.»
«Bilasanmi, sen a‘lochi bo‗lsang, biz seni juda yaxshi ko‗ramiz.»
«Sen shunday o ‗qiki, sen uchun biz qizarmaylik‖
Natijasi:
Bu jumlalaming hammasi bolada o‗ziga bo‗lgan ishonchni, maktabga borishga
xohishini so'ndiradi. Boshqacha qilib aytganda, ota-onalaming o‗z-o‗zlariga
bergan bahosi bolasiga berilgan bahodan ustun boiadi. Shuni esda tutingki,
bolalarni o‗zi bajarmaydigan topshiriqlar bilan band qilib qo‗ymang. Bu ulami
yolg‘on gapirishiga olib keladi.
«Agar diktantda xato qilsang, ko ‗rasan» kabi. Bu jazolashga taqlid qilaveradi.
Jazolangan bolada ota-onasiga nisbatan dushmanlik paydo bolishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |