Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
II-jarayon  (IV semestr)  
1-mavzu: Bolalarda o„qishga, yozishga va ularning 
mavzusiga qiziqish uyg„otish 
 
1.  Maktabgacha 
tarbiya 
yoshidagi 
bolalarni 
har 
tomonlama 
tarbiyalashda ona tilining ahamiyati 
2.  Til ta fakkur quroli va muomala vositasi ekanligi 
Tayanch  tushuncha  va  iboralar:  maktabgacha  ta‘lim  muassasasi,  yozish 
ko‘nikmalarini shakllantirish, til va tafakkur, muomala, nutq etiketi. 
Qayta  qurish  jamiyatimizning  faqatgina  ijtimoiy-iqtisodiy,  siyosiy  sohasidagina 
emas, balki madaniy hayotida ham o‘z aksini topmoqda. Ma‘lumki, adabiy tilda 
gapirish va yozish kishilarning bir-birini tez va oson tushunishiga yordam beradi, 
nutqning  jozibadorligini,  ta‘sirchanligini  oshiradi.  Bolalarni  adabiy  nutqqa 
o‘rgatishda oila, maktabgacha tarbiya muassasalarining roli benihoyadir. Bugungi 
kunda  bizning  asosiy  vazifamiz  bog'cha  yoshidanoq  bolaning  og'zaki  nutqini 
o'stirib borishdir. „Bola , — degan edi K.D.Ushinskiy , — ilk yoshlik chog'idayoq 
xalq  madaniyati  elementlarini  o‗zlashtira  boshlaydi,  bularni  avvalo,  ona  tilini 
bilish  yo'li  bilan  o  ‗rganadi.  Shu  bois,  bizning  fikrimizcha,  oilada,  bolalar 
bog‗chasida  ta'lim-tarbiyaviy  ishlarni  amalga  oshirishda  ona  tilidan  o'rinli 
foydalanmoq zarur. Ma'lumki, jamiyat taraqqiyotida tilning ahamiyati juda katta. 
Butun  dunyo  xalqlarining  xoh  siyosiy,  xoh  madaniy  taraqqiyotini  tilsiz  tasavvur 
qilib  bolmaydi.  Chunki  til  eng  muhim  aloqa  vositasi,  jamiyat  esa  aloqasiz 
rivojlanmaydi. 
Bog'chada  ta‘lim  berish  samaradorligini  oshirish,  bolalarni  mustaqil  ta‘lim 
oiishga  (maktab  ta'limiga)  tayyorlash,  yangi  jamiyatning  ongli  quruvchilarini 
tarbiyalash  kabi  muhim  va  hayotiy  vazifalarni  hai  qilishda  ona  tili  asosiy  o‗rin 
egaliaydi. 
Xalqning  milliy  madaniyati  va  o‗ziga  xosligini  ifoda  etuvchi  vosita  bo'lmish 
o‗zbek tilini rivojlantirish — bu tilning davlat maqomini izchil va to'liq ro'yobga 
chiqarish  ...  demakdir―    deb  ta‘kidlab  o‗tgan  edi  Respublikamiz  Prezidenti 
Sh.M.Mirziyoyev. O‘zbek adabiy tili o'zbek xalqining yagona, normallashgan 
tili  sifatida  og‗zaki  va  yozma  shaklda  asrlar  mobaynida  rivojlanib, 
mukammallashib  keldi.
 
  O‗zbek  adabiy  tilini  taraqqiyot  bosqichiga  ko‗ra  ikki 
adabiy  tilga  ajratish  mumkin  :  eski  o‗bek  adabiy  tili  va  hozirgi  zamon  o'zbek  
adabiy tili. 

---

Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
Eski o ‗zbck adabiy tili o'zbek xalqining buyuk mutafakkiri Navoiy asos solgan 
va  keyinchalik  Muqimiy,  Furqat  kabi  dcmokrat  shoirlar  tomonidan 
rivojlantirilgan  adabiy  tildir.  Bu  adabiy  tildab  yaratilgan  yozma  yodgorliklar 
o'zbek xalqi va lining tili taraqqiyot tarixini o ig an i sh uchun manba bolishi bilan 
birga,  hozirgi  zamon  o'zbek  adabiy  tili  uchun  ham  asos  boigan.  Hozirgi  zamon 
o‗zbek  adabiy  tili  eski  o‗zbek  adabiy  tilining  davomi,  yangi  sharoitda  o‗zbek 
xalqining  iqtisodiyoti  va  madaniyatining  rivojlanishi  asosida  har  tomonlama 
boyigan shaklidir. 
Bolalar bog'chasi bolalarni har tomonlama, ya‘ni jismoniy, aqliy, axloqiy, estetik 
tomondan tarbiyalashdek maqsadni o‘z oldiga qo‗ygan. Bu maqsad esa bolalarga 
ona  tilini  o'rgatish  jarayonida  amalga  oshiriladi.  Bog'chada  og‗zaki  nutqni 
o‗stirish  natijasida  bolalar  aqlan  rivojlanib,  umumiy  madaniy  saviyasi  oshadi. 
Ular tevarak-atrofdagi voqea-hodisalar, tabiat va jamiyat qonuniyatlarini tushunib 
boradilar.  Bolalarda  nutqning  rivojlanishi  ularning  ruhiy  jihatdan  ham 
takomillashib borishiga yordam beradi. 
Bola  tashqi  dunyoni  xotira,  tasavvur,  xayol,  tafakkur  kabi  ruhiy  jarayonlar 
yordamida,  shuningdek  nutq  yordamida  bilib  olish  qobiliyatiga  cga.  Ammo 
bolalardagi intellekt, ya‘ni ruhiy jarayonlar (xotira, tasavvur, xayol, tafakkur va h. 
k.) shunchaki bola organizmining o ‗sib borishi va takomillashishi bilangina 
paydo bolmay, balki nutqining rivojlanishi bilan paydo bo‘ladi va takomillashadi. 
Agar  bola  kichik  yoshidan  boshlab  to‗g'ri  gapirishga  (so'zlashishga)  o‗rgatib 
borilsa,  u  vaqtda  bunday  bola  normal  holatda  rivojlanadi,  ya‘ni  awa  l  tasavvur 
etish, keyin esa fikr yuritish, xayol qilish qobiliyati paydo bo'ladi va bu qobiliyat 
har bir yosh bosqichida takomillashib boradi. Bolalarda intellekt bilan barobar 
(parallel) ravishda iroda kabi mhiy jarayon ham takomillashib boradi. 
Ko‗pgina  tajribalar  shuni  ko‗rsatdiki,  nutqi  rivojlanmagan  bola  toliq  shaxs 
sifatida kamol topmaydi. 

---

Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
Demak,  tarbiyachi  har  doim  shuni  csda  tutishi  kerakki,  nutq  bu  maktabgacha 
tarbiya  yoshidagi  bolalarda  barcha    jarayonlar  rivojlanishiga  ko'maklashuvchi 
vositadir.