|
Радиоактив нурларни нормалаш
Радиоактив изотоплар билан иш бажариладиган саноат корхоналарида, бу корхоналарда тўғридан-тўғри шу изотоплар билан ишлаётганлардан ташқари, қўшни хоналарда бошқа ишлар билан шуғулланаётганлар, шунингдек саноат корхонаси жойлашган зонада яшовчилар ҳам бирмунча радиоактив нурланишлар таъсирига тушиб қолишларини ҳисобга олиш керак. Ишчиларни ва бошқа ишлар билан радиоактив зоналарда шуғулланаётган ва яшаётган шахсларнинг хавфсизлигини таминлашнинг асосий воситалари: хавфсиз оралиқ масофалари билан таминлаш, нурланиш вақтини камайтириш, умумий муҳофаза воситалари ва шахсий ҳимоя воситаларидан фойдаланишдир. Бунда радиоактив нурланишлар миқдорини ўлчаш асбобларидан фойдаланиб нурланиш дозасини билиш муҳим аҳамиятга эга.
Ионлаштирилган нурланишлардан ишчиларни сақлаш қоида ва нормалари ҳамда қўлланиладиган ҳимоя воситалари жуда хилма-хилдир. Асосий нормаловчи ҳужжат сифатида қуйидагилардан фойдаланилади: «Радиоактив хавфсизлик нормалари (НРБ-76)». «Радиоактив моддалар ва бошқа ионлашган нурланиш манбалари билан ишловчилар учун асосий санитария қоидалари» (ОСП-72); ГОСТ 12.2.018-76 «ССБТ. Рентген қурилмалари. Хавфсизликнинг умумий талаблари»; ГОСТ 17.4.001-75 «ССБТ. Ишчиларни муҳофаза қилиш воситалари синфлари». Жорий қилинган нормалар буйича нурланишнинг йўл қўйиладиган дозаси (ЙҚБ), шунингдек ишловчи учун бир йиллик нурланиш даражаси 50 йил давомида организмда йиғилган тақдирда унинг соғлигига ва авлодлари соғлигига зарар етмайдиган миқдорлари белгиланган.Радиоактив нурланишлар киши организмининг ҳаммасига бирдан таъсир кўрсатмасдан, баъзи бир аъзо ва ҳужайраларини кўпроқ зарарланиши аниқланган. Шунинг учун ҳам нурланишнинг умумий дозаси эмас, балки организмнинг кайси қисмида радиоактив нурланувчи моддалар йиғилганлиги ҳисобга олинади. Чунки бу йиғилган қисмлардаги радиоактив моддалар бутун организм фалоқатини таминлаши мумкин. Шунинг учун радиоактив нурланишларни хавфсизлик нормалари НРБ-76 буйича йўл қўйилиши мумкин бўлган дозалари ички ва ташқи нурланишлар буйича белгиланганда, нурланувчилар тоифаси ва хавфли аъзолар ҳисобга олинади.
А-тоифаси: ионли нурланишлар манбаларида меҳнат қилганликлари сабабли, нурланиш таъсирига дучор булиши мумкин бўлган шахслар.
Б-тоифаси: нурланишлар билан иш олиб бориладиган саноат корхонаси жойлашган жойда, ёки унга яқин зоналарда яшовчи шахслар.
В-тоифаси: мамлакатнинг ҳамма аҳоли яшаш пунктлари.
Ички ва ташқи нурланишлар учун йўл қўйилиши мумкин бўлган доза инсон организмининг муҳим қисмларини 3 гуруҳга булиш билан белгиланади:
бутун тана, қизил суяк илиги;
мускуллар, қалқонсимон без, ёғ тўпловчи ҳужайралар, жигар, буйрак, талоқ, овқат ҳазм қилиш аъзолари, ўпка, кўз қорачиғи ва бошқалар;
суяк тўқималари, қўл териси, елка, болдир ва товонлар.
А тоифасига кирадиган ишчиларнинг муҳим хавфли аъзоларининг ички ва ташқи нурланишда йўл қўйиладиган дозаси қуйидагича:
Хавфли органлар ва ҳужайралар гуруҳи
|
Йўл қўйилиши мумкин бўлган доза, (бэр)
|
1 чоракда
|
1 йилда
|
1
|
3
|
5
|
2
|
8
|
15
|
3
|
15
|
30
|
Ҳар қандай ҳолатда ҳам 30 йил давомида йиғилган доза йўл куйиши мумкин бўлган дозадан 12 мартадан кўп булмаслиги керак.
Нурланиш таъсиридаги кишилар тоифалари
|
Йўл қўйилиши мумкин бўлган доза (йилига бэр ҳисобида, хавфли органлар гуруҳлари учун)
|
1
|
2
|
3
|
А
|
5
|
15
|
50
|
Б
|
0,5
|
1,5
|
3
|
Нурланишнинг йўл қўйилиши мумкин бўлган дозаси А тоифасидаги ишчилар 1 тоифа аъзолари учун қуйидаги формула билан аниқланадиган дозадан ортиб кетмаслиги керак.
Д>5 (N-18) (15.4.)
бунда: Д-доза; N-ишчининг ёши, йил.
Ишчиларнинг ички нурланишларини камайтириш учун радиоактив моддаларни очиқ ҳолатда ишлатишга йўл қўймаслик, одам ички аъзоларига, хонадаги ҳаво муҳитига тушиб колмаслигини таминлаш, шунингдек радиоактив моддалар билан қўл, кийим ва хонадаги жиҳозлар юзасини зарарланишдан сақлаш керак. Очиқ ҳолда ишлатилганда ичдан нурлантириш хавфи бўлган радиоактив моддалар беш гуруҳга булинади.
А-ниҳоятда юқори нурланиш фаоллигига эга бўлган изотоплар;
Б-юқори нурланиш фаоллигига эга бўлган изотоплар;
Г-кичиқ нурланиш фаоллигига эга бўлган изотоплар;
Д-нурланиш фаоллиги жуда кам бўлган изотоплар.
Радиоактив моддалар билан очиқ ҳолда ишлаганда уларнинг зарарли нурланиш активлигига караб уч синфга булинади. Зарарли нурланиш активлиги буйича 3 синфга мансуб моддалар кимё лабараторияларида ишлаш мумкин. 1 ва 2 синф моддалар билан эса, махсус жиҳозланган ва маълум санитария-гигиена ва техник талабга жавоб берадиган хоналарда иш олиб бориш тавсия этилади. 3 синф моддаларни ишлатганда баъзи бир енгил операцияларни иш столида, асосан эса, махсус шамоллатиладиган шкафларда бажарилади. 1 ва 2 синф радиоактив моддалар билан ишлаш асосан шамоллатиладиган шкафларда ёки махсус боқсларда амалга оширилади.
Радиоактив моддалар билан ишлаганда, радиоактив модда зарралари иш жойларини, одамнинг қўллари ва бошқа очиқ тана қисмларига ўтириб қолиши, ҳаво муҳитига ўтиб қолиши ва у ерда радиоактив нурланиш манбалари ҳосил қилиши мумкин. Шунингдек бу радиоактив чангсимон моддалар нафас йўллари ёки тери орқали организм ички аъзоларига кириб қолиши мумкин. Терининг нурланиш дозасини катта аниқлик билан ҳисоблаш имкониятлари бор. Бунинг учун иш бажарилаётган зонанинг зарарланиш даражаси аниқланади. Бунда ишлатилаётган модданинг активлиги ва зарарланган юзанинг катталиги ҳисобга олинади. Ичдан нурланиш дозасини ҳисоблаш анча қийин, чунки, у бир қанча омилларга боғлиқ. Терини муҳофазалашускуналари ва хоналар ишчи юзаларининг йўл қўйиладиган зарарланиш даражаси аниқланмайди. Булар радиоактив моддалар билан ишлашда орттирилган тажрибаларга асосланган санитария қоидаларида белгиланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
