Нукус 2015 Қорақалпоғистон республикаси халқ таълими вазирлиги к. Убайдуллаев номидаги Республика педагог

Психологик инқироз турлари ва 
уларнинг босқичлари ҳақида 

---

__
Таълим муассасаларида суициднинг психопрофилактик чора-тадбирларини ташкил этиш
30
бермаса, бу ўсмирнинг эришган натижаларига атрофдагилар бефарқ 
бўлсалар, мактабдаги ўқиш жараёнида қўлга киритган ютуқлари ўсмир 
учун қувонч бахш этмайди. Бу ҳолда ўсмир ҳаёлий иллюзия олами-
дан, реал ҳақиқий олам қийинчиликларини енгиш учун ўзига ишонч 
шаклланганлиги асосида олдида турган тўсиқларни енгишга, яъни ёш 
нуқтаи назаридан тез катта бўлиш истаги уйғонади. Агар хаёлидаги 
иллюзия дунёсидан чиқиб кета олмаса, у холда ўсмир психологиясида 
янги иллюзиялар пайдо бўлади ва ўсмир уй яна ҳаёлидаги дунёсида 
яшашни давом эттиради.
Психолог олимлар инсон психологик инқирозларини (кризис)
ни қуйидаги икки турга ажратишади:
1. 
Салбий кечинмалар, можароли ҳолатларни ошириб, ўз жони-
га қасд қилиш хатти-харакатларнинг содир бўлиш эҳтимоли-
ни оширувчи аста-секин ўсиб борадиган психологик инқироз.
2. 
Руҳиятга таъсир этувчи, кутилмаганда содир бўлган вокеа 
натижасида тўсатдан содир бўладиган психологик инқироз. 
Айниқса, бу ҳолатнинг вокеадан кейинги дастлабки соатлар-
да ва биринчи суткадан кейин содир бўлиш эҳтимоли мав-
жуд.
Психологик инқирознинг икки ҳолатида ҳам кучли кечинмалар, хаяжон-
ланиш таъсири остида воқеа, айрилиқ ёки можаронинг ички аклий 
“ҳазм қилиш” жараёни кузатилади. Шахсда мураккаб ички ўз жонига 
қасд қилиш ва ҳаётбахш омиллари ўртасида зиддиятли кураш кечади.
Тўсатдан психологик инқироз ҳолати содир бўлганда, психик жа-
раёнда унинг кечишининг 4 та босқичи кўзга ташланади:
 
▘
руҳий жароҳатланиш босқичи ёки “рухий шок” (2-3 соатдан 2-3 
суткагача давом этади);
 
▘
шахснинг парокандаликка учраш босқичи (1 суткадан икки хафта-
гача давом этади), мазкур босқич қалтис босқич ҳисобланади, чун-
ки унинг якунидан кейин ёки соғайиш бошланади (бунда воқелик-
ни тўғри қабул қилиб, вазиятга кўникади) ёки бўлиб ўтган воқеага 
берилиб, стрессдан кейинги ҳолатга тушиб қолинади;
 
▘
“қабул” қилиш босқичи, яъни айрилиққа кўникиш (бир неча хафта 
давом этади);

---