|
Ноябрь 2020 7-қисм
Тошкент
ONA TILI MAZMUNINI YANGILASHNING ZARURIYATI
Ravshanova Xolida Abdurashidovna
Navoiy viliyati Qiziltepa tumani
5-maktab ona tli va alabiyot fani o‘qituvchisi
telefon: +998913350708.1985.xolida.ravshanova@.mailru.
Annotatsiya: Ushbu maqolada ona tili fanining umumiy o‘rta ta’limda o‘qitilishi va
muammolari boyicha fikr-mulohazalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: ona tili, o‘qitish mazmuni, imlo, tahlil, o‘quvchi, moslik darajasi,
moddiy manfat, davr talabi.
Ona tili ta’limi moddiy manfat keltirmaydi degan xulosaga kelish notog‘ri chunki ta’lim,
jumladan, ona tili ta’limi natijasida uni egallovchi o‘quvchi ma’lum darajada ko‘nikmalar ho-
sil qiladi va bu ko‘nikmalarning davr talablariga mosligi darajasi bevosita iqtisodiy ko‘rsat-
kichlar - moddiy manfat ko‘rsatkichlari bilan o‘lchanadi. Ona tili ta’limining moddiy ko‘rsat-
kichlari bolalarning imlo savodxonligi, so‘z boyligi va undan foydalanish maxorati, mustaqil
ijodiy fikrlay olishi, fikr mahsulining maqsadga muvofiq ravishda og‘zaki va yozma shakllarda
bayon qila olishi kabi niyatlaridan nutqda foydalanish shubhasiz, moddiy ko‘rsatkichlardir.Imlo
savodxonligi yuqorida tilga olingan ko‘rsatkichlardan biridir. Respublika xalq ta’limi vazirli-
gi, viloyat xalq ta’lim boshqarmasi, tuman xalq ta’lim bo‘limlari maktablarning ma’muriyatlari
o‘tkazgan yozma ishlar, chorak va yillik o‘zgartirish natijalari, shuningdek, mualliflar tomonidan
o‘tkazlgan kuzatishlar bu ko‘rsatkichlarning hali juda past darajada ekanligini ko‘rsatib turibdi.
Ona tilini o‘qitish samaradorligining yana bir muhim ko‘rsatkichi - o‘quvchilarning so‘z boyligi
ham talabga javob bermaydi. kuzatishlar, o‘quvchilar o‘quvchilar bilan o‘tkazilgan suhbatlar,
ularning og‘zaki va yozma javoblari, tuzgan matnlarini tahlil qilishi shu narsani ko‘rsatdiki, bo-
lalar so‘z va uning ma’nodoshlarini, uyadoshlari, qarama-qarshi ma’nolarni farqlashda katta qiy-
inchiliklarga duch kelyaptilar. Aksariyat hollarda, o‘quvchilar matn tuza olishga sahna asarlariga
taqriz yozish, matnni qisqartirish yoki kengaytirish kabi ijodiy ishlarni bajarishga qiynaladilar. bu
kabi nuqsonlar ta’lm mazmunini yangilashi talabga ko‘proq hayotiy zaruriyat qilib qo‘yilmoqda.
Ona tilidan o‘quvchilarning bilim saviyasi ta’lim mazmunidan mavjud bo‘lgan nuqsonlar bilan ham
bog‘liq. Ana shu nuqsonlardan bin mazmunning o‘ta ilmiyligi va unchalik tushunarli emasligidir.
Ta’limning ilmiyligi va bolalar uchun tushunarli bo‘lishi prinsiplari o‘zaro bog‘langan, bir -
birini to‘ldiradigan didaktik kategoriyalardir. Ilmiylik til materiallarini tilshunoslik fani yutuqlari
asosida bayon qilishni talab etsa, tushunarlilik uni boalarning yosh va ruhiy xususiyatlariga,
ularning umumiy taraqqiyoti bilim imkoniyatlariga moslab bayon qilishni taqazo etadi. Ona tili
dasturlari, darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarni tuzishda, til materiallarini tanlash vaundan foydala-
nishda bu ham ikkalaikkalaprinsipni bir prinsip sifatida qarab ularning bir yo‘la amalga oshishini
ta’minlash ta’lim samaradorligini oshirishning asosiy omillaridan biridir.
kuzatishlar shu narsani ko‘rsatib turibdiki, hatto maktabda beriladigan filologik ma’lumot
bilan oliy o‘quv yurtida beriladigan filologik ma’lumot o‘rtasida, ayrim tushuncha va talqinlarni
hisobga olmaganda, deyarli farq qolmadi.
Ona tili ta’limidagi yana bir murakkablik til hodisalarin sun’iy ravishda o‘ta maydalashtirib
o‘qitishdir. buning asosiy sababi dastur va darslikda bir paradigmani tashkil etgan til hodisal-
arining alohida-alohida berilganligi bo‘lib, o‘quvchi uni qabul qilishda jiddiy qiyinchiliklarga
duch keladi. Shubhasiz bir-biridan ajralgan, alohida - alohida o‘rgatilgan til hodisalarini xotirada
saqlab qolish ham uni amaliy faoliyatda qo‘llash ham qiyin demak, til materiallarini yiriklasht-
irish masalasini uzil kesil hal qilmay turib ta’lim mazmuning samaradorligiga erishib bo‘lmayd
Ona tili ta’limi samaradorligini oshirishda darslik va dasturlarning mukammal bo‘li-
shi ham mumkin ahamiyat kasb etadi. ko‘pchilik o‘qituvchilarning ona tili mashg‘ulot-
larini asosan, dastur va darslik materiallari asosida ko‘rishlari va darsda ko‘proq ish ma-
teriallaridan foydalanishlarini nazarda tutadigan bo‘lsak, bu masala yanada muhimroqdir.
Ma’lum bir bilimlarni egallash usuli ona tili mashg‘ulotlarida hal qiluvchi ahamiyat omildir.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, ona tili mashg‘ulotlaridan asosiy maqsad ma’lum bir ko‘nik-
malarni shakllantirish va rivojlantirish bo‘lsa, bunda eng smarali usul tahlil usulidir..
Ona tili o‘qitish metodikasida bu tushuncha o‘uvchiga noma’lum bo‘lgan til hodisalarini bilib
58
Do'stlaringiz bilan baham: |
