|
Ноябрь 2020 7-қисм
Тошкент
J.IZBASQANOV SHIGARMALARINA LINGVOpOETIKALIQ QáSIYETLERI.
«MUXABBAT LIRIKASI» QOSIQLAR TOpLAMI MISALINDA
Berdimuratova Gulnur Amudillayevna
Berdaq atındaǵı qaraqalpaq mámleketlik universiteti,
magistratura bólimi magistrantı
berdimuratova.g@mail.ru +99897 220-36-22
Annataciya: Lingvopoetik izertlewler zamanagóy analiz metodlarına tayanilgan halda
alıp barılmaqta. Onıń stilistika hám ádebiyattanıw ilimi tarawları menen ortaq tárepleri tereń
úyrenilip atır. Ózbekstan xalıq shayırı Jiyenbay Izbasqanov dóretiwshiligi usi waqitqa shekem
tiykarınan, ádebiyattanıw ilimi baǵdarında úyrenip kelinlıgi, biraq qaraqalpaq tilinde pútin
halda lingvostilistik hám lingvopoetika tárepten analiz etilmegenligi maqalamizdiń aktuallıǵın
belgileydi.
Tayanish sózler: lingvopoetika, antonimiya, sinonimiya, stilistika, poeziya.
Jahan til bilimde xx asir baslarinan baslap lingvopoetikaliq ma’selelerin u’yreniwge itibar
arta basladi. Maqalalardi izertlew procesinde lingvopoetika, tekst lingvistikasi, pragmalingvistika,
kognotiv fililogiya siyaqli tarawlar menen birge rawajlanip atir. ámelge asirilip atirgan izertlewler
tilde lingvokulturalogiyaniń rawajlaniwina tiykar boladi. Sol sebepli, til birliklerinin tu’rli sóylew
kórinisleri ha’m u’stindegi funktsional-stilistik, lingvopoetika qa’siyetlerin izertlew za’ru’rli
a’hmiyetke iye. xx 30-jıllarında ataqlı rus filologi L.V.Sherba «tekst lingvistik talqininiń tiykarǵı
waziypası kórkem ádebiyatqa baylanıslı miynettiń ideyasi hám ol menen baylanisli emotsional
mazmunin ańlatatuǵın til quralların kórsetiw ekenligin aytip ótken» [1]. kórkem a’debiyatqa
baylanisli tildiń kórkem jetiskenlikke, milliy xarakter jaratiwdag‘i ayriqshaliq sóz sheberiniń
mashaqatli xizmetlerin bólek atap ótiw kerek.
Al, V. Zadornovaniń pikirinshe «Teksttiń lingvopoetika analizi ol yamasa bul stilistik usıllardı
anıqlaw emes, bálki kórkem dóretpe dóretiwshilik úlgisi bolǵan estetik tásirin anıqlama beriwge
bag‘darlang‘an» [2].
Lingvopoetik izertlewler zamanagóy analiz metodlarına tayanilgan halda alıp barılmaqta.
Onıń stilistika hám ádebiyattanıw ilimi tarawları menen ortaq tárepleri tereń úyrenilip atır.
Ózbekstan xalıq shayırı Jiyenbay Izbasqanov dóretiwshiligi usi waqitqa shekem tiykarınan,
ádebiyattanıw ilimi baǵdarında úyrenip kelinlıgi, biraq qaraqalpaq tilinde pútin halda lingvostilistik
hám lingvopoetik tárepten analiz etilmegenligi maqalamizdin aktuallıǵın belgileydi.
Shayır J.Izbasqanov poeziyamızda óz dóretiwshiligin xx ásirdiń sońǵı shereginde óziniń
lirikalıq shıǵarmaları menen tanıla basladı. Oniń qa’lemine tiyisli «Tulpar haqqında ballada»
(Nókis, 1975), «Jaz ótkende» (Nókis, 1979), «Lirika dápterinen» (1982), «Ómirge qushtarlıq»
(1987), «Muhabbattıń almaz qırları» (1990), «Muhabbat lirası» (1992), «Men kútken kún»
(1993), Jollarım uzaq (1995), «áyyemgi ańız» (1997), Saylandı shıǵarmalar toplamı (1999), «Aq
quslar» (2014) h.basqa toplamları bar. J.Izbasqanov – bir qansha poemalardıń da avtorı. Shayır
qosıqları tereń lirizmge, sıǵasqan oy tolǵanıslarına, obrazlı súwretlewlerge qurılǵan. Shayır
qaraqalpaq poeziyasın óziniń ideyalıq-tematikalıq, janrlıq hám formalıq izlenisleri menen ele
de bayıttı. Qaraqalpaq lirikasında erkin qosıqtıń lirikalıq forma sıpatında ornıǵıwına úles qostı.
Shayirdiń dóretiwshiligin lingvopoetik kóz qarastan analiz etiw mısalında poetik individuallıqtıń
kórkem baqlaw procesine kórsetetuǵın tásiri hám ana tilimizdi bayıtıw jolların izertlew etiw hám
de bul ayrıqsha shayırdıń xalqımız kórkem-estetik oylawı rawajlanıwına qosqan múnásip úlesin
anıqlaw imkaniyatın beredi.
kórkem teksttiń qáliplesiwinde tiykarǵı faktor-jazıwshı faktorı bolıp tabıladı. Onıń dóretiwshilik
jolı hám usılı bolsa ulıwma individual bolıp tabıladı. Onıń uqıpı sebep, tekstte qollanılǵan hár
bir til materialı poetik birlikke hám tek sol dóretiwshi usılına tán bolǵan individual quralǵa
aylanıwı múmkin.
kórkem sóz sheberinin tilin izertlew bolsa shayirdiń til ilimine qay da’reje úles qosqanin
belgileydi.
J.Izbasqanov qosiqlarinda tiykarinan antitezadan, sinonimiyaliq imkanyatlardan, naqil ha’m
takrarlardan paydalanilganligi kózge tu’sedi. Soniń menen birge individual okkazionalizmlerde
ushirasadi. Shayir dóretpelerinin tilin tek g‘ana bul su’wretlew qurallari belgilemeydi, bunnan
52
Do'stlaringiz bilan baham: |
