Ноябрь 2020 7-қисм

Ноябрь 2020 7-қисм
Тошкент
tisqari kóp ma’nili sózlerden paydalaniw, dialect ha’m ózlestirme sózler qollaniw sheberligi 
ta’repten elede izertlew tiyis.
Ob’ektiv shınlıqtı, dúńyanı kontrast túrde sáwlelendirip súwretlep beriwdiń eń negizgi hám 
keń tarqalǵan túri – antonimiya qubılısı, antonim sózler onıń materialı esaplanadı. poetikalıq 
tildegi barlıq birlikler sıyaqlı antonimlerde tuwra mánileri menen birge onıń semantikalıq 
jaqtan qabatlanıp, polisemiyaǵa ushırap, sonıń nátiyjesinde polifunkcionallıqqa, yaǵnıy kóp 
funkcionallıqqa iye boladı.
Mısalı:
Ómirim ba’lent-pa’sinde,
xizmetimde shapqir at.
Shapqir attiń da’stinde,
Meniń ózim shaq, biraq.
J.Izbasqanovtiń antitezadan paydalaniw bir neshe tiykarg‘i ha’m kontekstual antonim jupli-
qlardan paydalang‘anlig‘in tómendegi misallar arqali da kóriwge boladi.
Qosiqti siyrek jazaman.
Jang‘a sag‘inish xazari batqan.
Ashiqlarg‘a malham bolsin dep.
Qista tońip,
Saratanda ku’yer jazaman.
Shayır bul qosıq qatarlarında jaqsı-jaman, qıs-saratan, toniw-ku’yiw leksikalıq hám semanti-
kalıq antonimlerdi antiteza xızmetinde qollanıw arqalı qosıqtıń tásirliligin kúsheytken, emocio-
nal-ekspressivlik jaqtan bayıtqan. Shayır hár bir sózdiń óz ornında az sóz benen keń mazmundı 
sáwlelendirgeni kórinedi.
J.Izbasqanov shıǵarmaları tiliniń leksika-semantikalıq baylıǵı sózdiń kóp mániligi menen 
birge sinonimlik keń múmkinshiliginde kórinedi. Shayırdıń dóretpelerinde qollanılǵan sinonim-
ler pikirdi bir sóz benen qaytalay bermey onıń sinonimlik sıńarların orınlı paydalanıw arqalı hár 
bir sózdi kórkemlep, obrazlı etip bayanlaw ushın jumsalǵan.
Misali: Ayip emes,suyiw, kuy, “órten”.
ba’ha’r ma’ngi kelmeydi erteń.
Ómir g‘oy bul.Arziwli erkem.
bu’gin barmiz.bilmedim erteń.
Sezim misli tań nuri
Miyras birge erteden.
Qiz qiyalin yandirip,
Ishqi da’rtin órtegen.
Shayır bul mısallardaǵı kuy, “órten”| yandirip, órtegen sózlerin, yaǵnıy kontekstlik sinonim-
lerdi sheberlik penen paydalanıw arqalı zat, qubılıs hám hádiyseni kem-kem kúsheytip gradaciya 
qubılısın payda etedi, emocional-ekspres-sivlik tásirdi kúsheytip beredi. Shayır kerekli sózlerdi 
óz orninda qollang‘an.
Seslik qurılısı jaǵınan birdey, al ańlatatuǵın mánileri jaǵınan hár qıylı túsinikti bildiretuǵın 
omonim sózler de shayırdıń dóretpelerinde kórkemlew quralları sıpatında aytılajaq pikirdi uyqa-
sıqlı, anıq hám tásirli jetkeriwde ollanǵan.
Shayırdıń qosıq hám poemaları tilinde omonimlerden sheber paydalana alg‘an. Qosiqtiń 
kórkemliligin, názikliligin, tásirliligin támiyinlewshi leksika-semantikalıq dereklerdiń biri bolıp, 
onıń tiliniń baylıǵı, keń múmkinshiliklerin kórsetedi.
Misali:
Ayyemgi ayyemgi zamanda,
Olimp tawi tamanda,
Jer ju’zinde shamasi,
Joqta adam balasi.
bul keltirilgen qosiq qatarlarinda ju’z sózi jer betin u’sti ma’nisinde qollansa , al tómendegi 
qatarlarda adamniń kelbeti ma’nide qollang‘an.
Maqluqatlar bir benen
Uqsas turqi, ju’z degen.
Al, u’shinshi misalda ju’z bol jerde sanliq ma’nisin bildiriwshi sóz orninda qollang‘an.
Siz boldiniz bugin sóz basinda.

---

53