Ноябрь 2020 10-қисм

Ноябрь 2020 10-қисм
Тошкент
cHET TILINI O‘RGATISHNING pSIXOLOGIK ASOSLARI VA pSIXOLOGIK 
TEHNOLOGIYAR 
Boymirzayeva Ra’no
Namangan viloyati Yangiqo‘rg‘on tumani
15-maktab rus tili fani o‘qituvchisi
[e-mail]
Annotatsiya:
ushbu tezisda biz maktab o‘quvchilariga chet tillarini o‘qitishda psixologik 
tehnologiyalarni qo‘llagan holda yuqori natijalarga erishish metodikalarini va asoslarini ko‘rib 
chiqamiz.
Kalit so‘zlar:
qisqa mudatli xotira, uzoq mudatli xotira, ma’lumotlarni eslab qolish asoslari, 
yangi materialni tushuntirishda odamning qisqa muddatli xotirasi hajmi cheklanganligini 
hisobga olish kerak. Bitta yangi ma’lumot bilan u 7 ± 2 birlik ma’lumotni o‘z ichiga olishi mumkin. 
zamonaviy odamning qisqa muddatli xotirasi, qoida tariqasida, taxminan 5 birlikni o‘z ichiga 
oladi. shuning uchun yangi ma’lumotlar sinfda siqilgan holda, bloklarda, cheklangan miqdordagi 
misollar bilan taqdim etilishi kerak. agar o‘quvchilar ma’lum bir vaqt ichida o‘zlashtiradigan 
va bitta katta ma’lumot bloki sifatida taqdim etilmagan kichik qismlarga teng ravishda bo‘linsa, 
material yaxshi esda qoladi. ushbu xususiyat o‘qituvchilar tomonidan darslarni rejalashtirish va 
o‘tkazishda hisobga olinishi kerak.
yodda tutish va keyinchalik ko‘paytirish yangi material qanday taqdim etilganiga va qayta 
ishlanganiga bog‘liq. semantik ishlovdan o‘tgan ma’lumotlar ancha yaxshi eslab qolinadi.cchet 
el so‘zlarini yodlash chet tilni o‘rganishda yangi so‘zlarni yodlash jarayonini tezlashtirish 
va osonlashtirish uchun juda ko‘p texnikalar mavjud. keling, ushbu texnikaning ayrimlarini 
ko‘rib chiqamiz. Ba’zi mnemonika usullaridan foydalangan holda chet el so‘zlarini yodlashni 
yaxshilaydi. masalan, ulardan biri turli xil so‘zlarni izchil hikoyaga birlashtirish vizual tasvirni 
yaratish yaxshi yodlashga yordam beradi. agar yangi so‘zning taqdimotiga ushbu so‘z bilan 
ifodalangan tushunchani aks ettiruvchi rasm qo‘shilsa, yodlash samaradorligi oshadi.
chet el so‘zlarini o‘rganishda assotsiatsiyalardan foydalanish yodlashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, 
chunki bu talabalarga yangi ma’lumotlarni ilgari o‘rganilgan narsalar bilan bog‘lashga imkon 
beradi. shuningdek, sinfda talabalar aql xaritalarini tuzishlari mumkin, unda g‘oyalar va asosiy 
tushunchalar o‘rtasidagi aloqalar grafik ko‘rinishda taqdim etiladi. so‘nggi yillarda ushbu usul 
juda mashhur bo‘lib, o‘qitishda tobora ko‘proq foydalanilmoqda. yana bir mashhur texnika - 
bu hikoyalar. ushbu uslub avlod ta’siriga asoslangan: o‘quvchilar o‘zlari o‘ylab topgan hikoya 
mazmunini yaxshiroq eslab qolishadi. qabul qilingan ma’lumotni yodlash, saqlash va keyinchalik 
tanib olish va ko‘paytirish samaradorligi nafaqat uni qayta ishlash uslubiga bog‘liq. Takrorlash 
muhim jihatdir. Biroq, oddiy mexanik takrorlash faqat chet so‘zlarning talaffuzini o‘zlashtirganda 
foydalidir. Boshqa barcha holatlarda, bu ko‘pincha ko‘p vaqt va kuch sarflaydi, ammo yaxshi 
natija bermaydi.
Takrorlashni yanada samarali tarzda tashkil qilish mumkin: takrorlanayotgan materialni 
tizimlashtirish va uni allaqachon o‘rganilgan material bilan bog‘lash. ushbu takrorlash uzoq 
muddatli o‘rganishga yordam beradi.
o‘tilgan materialni yodlash va takrorlashning muhim sharti - o‘qituvchining sinovlari 
va mulohazalari. materialni o‘zlashtirish bosqichida test o‘tkazish nafaqat takrorlanadigan 
xatolarning oldini olishga, balki materialni uzoq muddatli xotirada saqlashga yordam beradi. Bir 
qator tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, materialni sinovsiz takroriy taqdim etish amalda hech qanday 
ta’sir ko‘rsatmaydi va test va mulohazalar, o‘z navbatida, “qo‘shimcha o‘rganish epizodidan 
ko‘ra muhimroqdir”.
yana bir muhim savol: o‘quvchilar sinfda olgan bilimlari, keyinchalik hayotiy vaziyatlarda 
qanday foydalaniladi? o‘quvchilar sinfda oladigan bilimlari, o‘quvchilar duch keladigan 
vaziyatlarga muvofiq ravishda yanada umumlashtiriladi degan fikr mavjud. Bir qator tadkikotlarda 
“agar yangi vaziyat o‘quv jarayoni sodir bo‘lgan holat bilan chambarchas bog‘liq bo‘lmasa, 
amalda hech qanday bilim o‘zgarishi sodir bo‘lmaydi” deb isbotlangan. Barnett va sezi tomonidan 
olib borilgan tadqiqotlar talabalarning yangi vaziyatlarga o‘tishi haqidagi ma’lumotni nashr etdi.
olingan bilimlarni yangi sharoitga o‘tkazish imkoniyatini ta’minlash uchun talabalarga 

---

68