Нормал физиология курсига кириш

Миокард ҳужайраларини электрик фаоллиги. Табиий ҳолатда миокард 
ҳужайралари ритмик актив (қўзғалган) ҳолатида бўлади. Шунинг учун ҳам уларнинг 
тинчлик потенциали тўғрисида шартли равишда гапириш мумкин. Уни катталиги -90мв га 
тенг бўлиб, к
+
ионларининг қонцентрацияси билан аниқланади. 
Юракнинг турли бўлимларидан микроэлектродлар ѐрдамида қайд қилинган ҳаракат 
потенциали ўзининг шакли, амплитудаси ва давомийлиги билан фарқ қилади.
Ҳаракат потенциали юзага чиқиши учун мембранани 30 мв гача деполяризациялаш
кифоя. Қардиомицитлар ХП да қуйидаги даврлари тафовут қилинади: 1 давр- тез
бошлангич деполяризация, 2 давр-яссилик ѐки плато, 3 давр- тез реполяризация, 4 давр- 
тинчлик даври. 
Юракнинг ўтказувчи миоцитлари, бўлмачалар ва қоринчалар миокарди ХП 
биринчи даври келиб чиқиш сабаби нерв ва скелет мускуллари ХП билан бир ҳил-яъни 
ҳужайра мембранасини натрий ионлари учун ўтказувчанлиги ортиши, натрий 
каналларини фаоллашиши ҳисобига юзага чиқади. ХП чўққисига етганда ҳужайра
мембранасини қутби ўзгаради (-90дан+30 мв гача). Мембрананинг деполяризацияси 
натрий-қалий насосларини аста-секин активлашишига олиб келади. Калций ионларини 
саркоплазматик ретикуладан чиқиб, ҳужайра ичига кириши ҳаракат потенциалини ясси 
(плато)даврини келтириб чиқаради (2 давр). 
Бу даврда натрий қаналлари инактивацияга учрайди ва ҳужайра мутлоқ рефрактер 
ҳолатида бўлади. Бир вақтни ўзида калий каналлари фаоллаша бошлайди. Ҳужайрадан 
чиқаѐтган К
+
ионлари мембранани тез реполяризациясини таъминлайди (3 давр). Калъций 
каналлари ѐпилиб, реполяризация жараѐнини тезлаштиради.
Ҳужайра 
мембранасининг 
реполяризацияси 
натрий 
каналларини 
қайта 
фаоллашишига олиб келади. Натижада кардиомиоцитларни қўзғалувчанлиги қайта 
тикланади. Бу давр нисбий рефрактерлик даври дейилади. 
Юракнинг ишчи миокардида ( бўлмача ва қоринча ) тинчлик потенциали нисбатан 
бир ҳилда ушлаб турилади. Юрак ритмини етакчиси вазифасини бажарувчи синоатриал 
тугун соҳасида секин спонтан диастолик деполяризация кузатилади. Деполяризациянинг 
критик даражасига етгач (тахминан-50мв) янги ХП юзага чиқади. Шу меҳанизм ҳисобига 
юрак мускуллари автоматик қисқариш ҳоссасига эга. Бу ҳужайралар ХП бошқа 
ҳусусиятларига ҳам эга: 1 ХП унчалик юқори эмас 2 секин реполяризация даври (2 давр) 
аста-секин тез реполяризация даврига (3давр) ўтади; 3 мембрана потенциали -60 мв га 
етади. 
 
Юракнинг ўтказувчи тизими.Оддий ҳолатда юрак ритмини етакчиси вазифасини 
синоатриал (синус, синоатриал, Кейт-Флек) тугун бажаради (расм). Тинч ҳолатда бу 
тугунда вужудга келадиган импулслар сони 60-80 тага тенг. Қўзғалишлар синоатриал 
тугундан бўлмачаларнинг ишчи миокардига тарқалади. Бахман толалари қўзғалишни ўнг 
ва чап бўлмачалар мио кардига тарқалишини таъминлайди. Синоатриал тугун юрак 
ритмини бошқарувчи тугундир. Бўлмачаларда қўзғалишларни тарқалиш тезлиги 1 м/с га 
тенг. 
Қўзғалишлар аввало синоатриал тугунда ҳосил бўлишини турли усуллар билан 
исботлаш мумкин. Гаскел тажрибада шу тугунни совутиш ѐки иситиш йўли билан 
қўзғалиш биринчи шу ерда ҳосил бўлишини исботлади. Энг ишончли усул, яъни ингичка 
электрод ѐрдамида электраорязиологик йул билан электир потенциалларини ѐзиб олиш 
усули билан ҳам исботланган. Электрик потенциаллар шу соҳада биринчи пайдо бўлар 
экан, уларни сони юрак ритми билан бир ҳиллиги исботланган. 
Оддий ҳолатда ўтказувчи тизимнинг қуйи қисмлари автоматия ҳоссалари сино-
атриал тугунидан келаѐтган импулслар ҳисобига яширин ҳолда туради. Агар бирон бир 
сабабга кўра синус тугуни соҳаси зарарланса, атриовентрикуляр (Ашофф-Повар) тугун 
бошқарувчилик вазифасини ўз зиммасига олади. Бу тугунларда импулслар сони бир 

---

64 
минутда 40-50 тани ташкил қилади. Қўзғалишлар синус тугунидан атриовентрикуляр 
тугунга утаѐтганда, 0,04-0,06 с давом этувчи атривентрикуляр ушланиб қолиш деб 
номланувчи ҳолат келиб чиқади. Атриовентрикуляр ушланиб қолишнинг сабаби шуки, 
синус тугуни толалари атриовентрикуляр тугун билан ўзаро туташмайди, балки ишчи 
миокард орқали боғланган. Ишчи миокард орқали қўзғалишларни ўтиш тезлиги нисбатан 
пастроқ. Бу эса бўлмача ва қоринчаларни кетма-кет қисқаришини таъминлайди. Айрим 
сабабларга кўра иккинчи тартибдаги автоматия маркази ҳам ишдан чиқса, у ҳолда 
бошқарувчилик вазифасини Гис тутами бажара бошлайди. Гис тутамида қўзғалишлар 
сони минутига 30-40 тани ташкил қилади. Агарда Гис тутами ҳам ишламай қўйса, у ҳолда 
ритм етакчилик вазифаси Пуркинье толалари зиммасига тушади. Бу ҳолда юрак ишлаш 
ритми таҳминан минутига 20 тани ташкил этади. 
Қоринчалар ва бўлмачалар мускул толалари орқали қўзғалишни ўтиш тезлиги 0,9-1 
м/с ташкил этади, бўлмача ва қоринча орасидаги тугун толаларида эса 0,05, Пуркинье 
толаларида эса 3 м/с га тенг. Пуркинье толаларида қўзғалишни тез ўтиши қоринчаларни 
бир вактда тез қўзғалишини таъминлайди. Қоринчаларни тулик қамраб олиш вақти 10-10 
мс га тенг.
Шундай қилиб, юракнинг ўтказувчи тизими бир қанча физиалогик афзалликларни 
келтириб чиқаради: 1. Импулсларни ритмик ҳосил қилиш (ХП); 2. бўлмача ва 
қоринчаларни кетма-кет қисқаришини; 3. қоринча миокордани бир вақтда қўзғалишини 
таъминлайди.