|
Xromlash-
deganda nima tushuniladi?
4.
Galvanik qoplamalar himoyalash ta’siriga ko‘ra necha xil bo‘ladi?
5.
Kimyoviy qoplamalar galvanik qoplamalardan qanday farq qiladi?
6.
Kimeviy oksidli qoplamalarni olish qanday muhitlarda olib boriladi.
12-ma’ruza.
ELEKTROKIMYOVIY HIMOYANING TURLARI.
REJA:
12.1. Elektrokimyoviy himoyaning turlari
12.2. Katodli himoya usuli.
12.3. Protektorli himoya usuli
Korroziya fizik-kimyoviy jarayon bo‘lganligi uchun atrof-muhit korrozion
faolligiga tugridan-tugri bog‘liqdir. Metall quvurlar yerga kumilganda ular sirtining
xar xil tarkibli tuproklar va adashgan toklar ta’sirida bo‘lishi mumkin.
Qo‘llanilgan texnologik tadbirlar (izolyatsion qoplamalar va b.) vaqt utishi
bilan turli sababalarga ko‘ra shikastlanadi va bu shikastlanish natijasida korrozion
jarayonlari sodir bo‘ladi.
Elektrokimyoviy himoyada korrozion element tashqi tok manbai ta’sirida
qo‘shimcha elektrod bilan katod qutblanish hosil kilinadi, ya’ni uch elektrodli tizim
olinadi (rasm 12.1).
k
A
E
E
0
1
0
,
- yopik zanjirda korrozion juftlar anod va katod potensiallari;
2
0
A
E
-
qo‘shimcha elektrod potensiali;
1
0
A
E
- 1 – elektr qarshiligi hisobga olingan xolda
anod va katod qutblanish egri chiziklari;
2
0
A
E
- 2 – qo‘shimcha elektrod qutblanish
egri chizigi; 1-2 – qo‘shimcha elektrod ulanish bilan katod qutblanishi. I
kor
–
korroziya toki, I
himoya
– himoya toki.
1
0
K
E
- 1 chizigi katodda kuchlanishning kamayishi bilan boshlangich
potensiali
1
0
K
E
dan korroziya juftlar umumiy potensiali E
um
gacha katod
qutblanishni;
1
0
A
E
- 1 chizigi anodda kuchlanishlar kamayishi bilan, boshlangich
potensiali
1
0
A
E
- 1 dan korrozion juftlar umumiy potensiali
0
ум
E
- gacha anod
qutblanishini tavsiflaydi. Bu xolda korroziya toki I
kor
o‘rnatiladi. Korrozion juft
0
1
1
0
A
K
E
E
ning ishlashi tuxtashi uchun katod 2 nuktachaga qutblanishi zarur. 2
nukta
1
0
A
E
anod potensiali satxida yotib, qo‘shimcha yana manfiy elektrod
2
0
A
E
ni
1
0
K
E
-
1
0
A
E
tizimiga ulash bilan hosil kilinadi (Rasm.1).
2
0
A
E
- 2 himoya
toki I
xim
ga mos keladi, ya’ni himoya toki I
xim
xar doim korroziya toki I
kor
dan katta
bo‘lishi kerak. Korroziya toki I
kor
0
1
1
0
A
K
E
E
ga erishilganda I
kor
= 0 bo‘lishi
anod va katod qutblanish egri chiziklari kiyaliklarga bog‘liq, himoya toki I
xim
esa
faqat katod qutblanish egri chizigi kiyaligiga bog‘liq. Himoya toki I
xim
hosil
kilinishi, protektor va elektrodrenaj himoyalash usullarida amalga oshiriladi.
Rasm.12.1. Elektrokimyoviy himoya mexanizmini ifodalovchi korrozion
qutblanish diagrammasi.
12.2. Katodli himoya usuli.
Katodli himoya usuli yerga qo‘shilgan quvurlarning shikastlangan joylarini
korroziyadan himoya qilish uchun qo‘llaniladi. Quvur 1 ga doimiy tok manbai 5
ming manfiy kutbi 7 nuktaga ulanadi. Tok manbaining musbat kutbi anodli yerga
tutashuv ikkiga ulanadi. Tok manbai qo‘shilganda elektr zanjiri hosil bo‘ladi va
quvurning shikastlangan ochik joylarida (9) katod qutblanishi jarayoni hosil bo‘ladi.
Quvurni tashqi tok bilan katodli qutblanish uchun katod himoya stansiyalari
(KXS) qo‘llaniladi. KXS tarkibiga doimiy tok manbalari (S), anodli yerga tutashuv
(2), quvurning katodli ustuni (6), biriktiruvchi elektr simlar (3) yerga ulangan
himoya kiluvchi sim (4) lar kiradi (Rasm 12.2).
Katod himoyasi stansiyalari elektr toki manbai bilan ta’minlash uchun
tugrilagich kurilmalar yoki akkumulatorlar foydalaniladi. Anodli yerga tutashuv
sifatida temir – kremniyli, po‘latdan tayyorlangan elektrodlar ishlatiladi. Chukur va
tik joylashgan quvurlar uchun po‘lat quvur ichida joylashtirilgan va atrofi koks bilan
tuldirilgan temir – kremniy elektrodli, chukur vertikal anodli yerga tutashuvlar
qo‘llaniladi.
Rasm.12.2. Katod himoyasi prinsipial-konstruktiv sxemasi.
1 - quvur; 2 - anodli yerga tutashuv; 3 – elektr simlari; 4 – yerga ulangan
himoya; 5 – doimiy tok manbai; 6 – katodli ustun; 7 – drenaj nuktasi; 8 – katodli
ustun ulangan joy; 9 – quvur izolyatsiyasi shikatlangan joy; I
xim
– katod himoyasi
toki.
Tuprokda o‘rnatilgan po‘lat anodli yerga tutashuv ishlash vaqti (T) quyidagi
formula bilan topiladi:
T = 0,1096 · G/I, yil
bu yerda: G – ishchi elektrodlar umumiy massasi, kg;
I – KXS zanjiridagi tok kuchi, A.
12.3. Protektorli himoya usuli
Yer osti quvurlari, temir yo‘l va katta avtomobil yo‘llarining tagidan o‘tganda
qo‘llaniladigan patronlar, yer osti metall idishlari kabilarni tuprok korroziyasidan
protektorlar yordamida himoya kilinadi.
Protektorli himoyada korrozion elementlar toki quvur joylashgan tuprokga
o‘rnatilgan elektrokimyoviy faol metall elektrod hosil kiluvchi galvanik elementlar
toki bilan sundiriladi, ya’ni protektor elektrodi anod sirtida erish natijasida quvur
korroziyadan saklanib koladi.
Po‘lat quvur (1) ga metall protektor (4) ulanadi, natijada «quvur-protektor»
galvanik elementi hosil bo‘ladi. Quvur katod vazifasini protektor anod vazifasini,
tuprok elektrolit vazifasini bajaradi, katod, ya’ni quvur himoyalanadi, anod-
protektor yemiriladi (Rasm.12.3).
Protektorli kurilmalar katod himoyasi iktisodiy jixatdan maksadga muvofik
bo‘lmagan joylarda magistral-quvurlarni himoya qilish uchun qo‘llaniladi.
Po‘lat quvurlarni himoyalash uchun temirga nisbatan manfiy potensialga ega
bo‘lgan barcha metallardan foydalanish mumkin. odatda magniy, alyuminiy, rux va
uning qotishmalari, chegaralangan mikdorda kalsiy, marganes va sirkoniylardan
foydalaniladi.
Rasm.12.3 Protektor himoyasi prinsipial sxemasi.
1 – quvur; 2 – drenaj nuktasi; 3 – izolyatsiyalangan sim; 4 – protektor; A –
anod; K – katod.
Rasm.12.4. Protektorni o‘rnatish sxemasi.
1 – quvur; 2 – quvur bilan ulangan joy; 3 – belgi; 4 – izolyatsiyalangan sim; 5 –
tukib solingan tuprok; 6 – protektor ulangan joy; 7 – protektor; 8 – tuldiruvchi.
Sanoatda PM5, PM10, PM20, PM5U, PM10U, PM20U turlaridagi MGA
magniyli qotishmalardan tayyorlangan protektorlar ishlab chikariladi.
Quvurlarni protektorli himoyalash tuprokning solishtirma qarshiligi 50 Om.m
gacha bo‘lganda ishlatiladi. Protektor materiali Mg (tuldiruvchi MgSO
4
, CaSO
4
,
kum.), alyuminiy (tuldiruvchi Ca(OH)
2
, NaCL, kum) va b. turlari lattali xaltaga
joylashtiriladi va quvurga ulanib, birga yerga kumiladi (Rasm.12.4).Yer osti
quvurlarini bitta yoki bir gurux protektorlar bilan himoyalash mumkin. (Rasm.12.5.)
Rasm. 12.5. Bir gurux protektor kurilmasining o‘rnatilishi.
1 – quvur; 2 – uralgan protektor; 3 – protektor simi; 4 – protektorlarni
birlashtiruvchi kabel; 5 – nazorat ulchov moslamasi; 6 – quvurga ulanadigan kabel;
7 – quvurga ulanadigan joy; 8 – protektorni birlashtiruvchi kabelga ulash; 9 – tabiiy
tuprok bilan tuldirilgan joy.
Tuprok solishtirma elektr qarshiligi 300 OM.m gacha bo‘lgan joylarda
quvurlarni korroziyadan himoya qilish uchun lentali magniyli protektorlar
qo‘llaniladi. Ular Mg-95 (99,95% Mg) magniydan tayyorlanadi.
Protektor ishlash vaqti (T) quyidagi formula orqali topiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
