Noorganik moddalar kimyo texnologiyasi

 
8-ma’ruza 
METALLARARO KORROZIYA. KORROZIYABARDOSH PO‘LAT VA 
QOTISHMALAR. 
REJA: 
8.1.Metallararo korroziya. 
8.2.Issiqbardosh materiallar. 
8.3.Korroziyabardosh po‘latlar. 
8.4.Korroziyaga chidamli rangli metallar. 
8.1.Metallararo korroziya 
Passivlik metall yoki qotishmalarning yuqori korroziyabardoshlik holatini
belgilaydi. 
Korroziyabardosh po‘latlarning passivligi uning tarkibidagi asosiy legirlovchi 
element xromning mikdoriga bog‘liqdir. Po‘latlarning passiv holatini ta’minlovchi 
xromning eng kam mikdori 12 % . Ba’zi xollarda yanada yuqori korroziyabardosh 
po‘latlar olish uchun faqat xrom bilan emas, kushimcha nikel, molibden (ayrim 
xollarda mis, niobiy va boshka) kabi elementlar bilan legirlanadi. 
Xromli, xromnikelli, xromnikelmarganesli po‘latlar va yuqori
legirlangan qotishmalar (shuningdek mis bilan legirlangan
aluminiy qotishmalari) ularning strukturalari buzilganda ba’zi
kimyoviy muhitlarda kristalitlararo korroziyaga moyildir. 
8.2. Issiqbardosh po‘latlar.
Yuqori xaroratlarda (550
0
s dan ortik) gazli muhitdagi korroziyaga
chidamli po‘latlar issiqbardosh po‘latlar deyiladi.

---

Po‘latlarning issiqbardoshliligi ularning yuqori xaroratlarda oksidlanishga 
qarshiligini tavsiflaydi. Oksidlanish jarayonning boshlanishi kimyoviy jarayon 
bo‘lib, uning davomi murakkab bir vaqtning uzida oksidlanish va kislorodning
oksid qatlamdan diffuziya orqali utib metalni oksidlaydi. Oksidlanishga 
bardoshliligini oshirish uchun po‘latlar legirlovchi elementlar bilan legirlanadi. 
Oksidlanish davrida zich oksidlar Cr 
2 
O
3
, Al 
2
O
3
yoki SiO
2
hosil bo‘ladi va 
kislorod diffuziyasi kiyinlashib yupqa oksid qatlami usishi tuxtaydi. Po‘latlarda 
xrom, aluminiy yoki kremniyoning ko‘p bo‘lishi po‘latlar issiqbardoshligini yanada 
oshiradi. Yuqori xaroratlarda (900
0
S da) tarkibida 10 % Cr dan kam bo‘lmagan 
po‘latlar, 1100
0
S xaroratda 20... 25% Cr li po‘latlar qo‘llaniladi.
8.3. Korroziyabardosh po‘latlar. 
Elektrokimyoviy, kimyoviy, kristalitlararo va boshka turdagi
korroziyalarga chidamli bo‘lgan po‘latlar korroziyabardosh (zanglamas)
po‘latlar deyiladi. 
Po‘latlarning korroziyabardoshliligi ularning tarkibiga sirtida mustahkam
yupqa himoya qatlami hosil kiluvchi elementlar bilan legirlash orqali
erishiladi. Yupqa himoya qatlamlari asosiy metall bilan mustahkam birikib,
po‘lat sirtini tashki agressiv muhitlar ta’siridan saklaydi, xamda xar xil
agressiv muhitlarda po‘latlarning elektrokimyoviy potensialini oshiradi. 
Elektrokimyoviy korroziyaga chidamli bo‘lgan xromli, xromnikelli,
xromnikelomarganesli zanglamas po‘latlar agressiv muhit va sharoitiga bog‘liq
ravishda tanlanib ishlatladi.
Xromli po‘latlar strukturasi xavoda sovutilgandan keyin ferrit, martensit-
ferrit yoki martensitli strukturalarga ega bo‘ladi. Bu turdagi po‘latlarning
korroziyabardoshligi termik ishlov ( toblash va yuqori dam) berish, jilvirlash
va saykallash bilan oshiriladi. Bunday po‘latlarda uglerod va azot
kristalitlararo korroziyaning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. 
Po‘lat tarkibidagi nikelning ko‘payishi oltingugurt komponentli-tanlanma 
korroziya turiga olib keladi. Xromnikelli austenit po‘latlari kimmat bo‘lganligi
uchun nikel bir kismi marganes bilan almashtiriladi. Natijada olingan 
xrommarganesnikelli austenit po‘latlar yuqori mustahkamlikga ega bo‘ladi. 
Kislotali muhitlarda yuqori korroziyabardoshlikga ega bo‘lgan metallar
Mo, No, Ta, W bilan legirlangan nikelmolibdan va nikelxromomolibdan
qotishmalar shular jumlasidandir. Qaytarilish tasnifidagi muhitlarda Ti - Mo

---

tizimi, oksidlanish-qaytarilish tasnifidagi muhitlarda Ni-Cr-Mo tizimi 
asoslaridagi qotishmalar ishlatiladi.
Bu qotishmalar tarkibida S juda kam bo‘lganligi uchun kristalitlararo 
korroziyaga juda bardoshli. Qotishmaning korroziyabardoshligi optimal
qiymatlari, 1070 

20
0
S da (davomiyligi 5 min/mm kalinlik ) kizdirib suvda
sovutib, toblash bilan erishiladi. Shuningdek korrozionbardosh po‘latlar, bronza, 
Ni, Fe, Ti, Al va boshka materiallar kukunlaridan govakligi 45..50 % bo‘lgan
kukun materiallari-vtulka, quvur kabi korroziyaga chidamli tozalagichlar
tayyorlanadi. Bu detallar suyuklik va gazlarni mexanik kushimchalardan
tozalaydi. Kukunlar metallurgiyasi xar xil turdagi yangi materiallar olishi
imkonini beradi. Kukunlar metallurgiyasi texnologik jarayoni soddaligi va
yuqori unumdorligi bilan traditsion texnologiyalardan fark kiladi. Kukunlar
metallurgiyasi yordamida kerakli kompleks xossalariga ega bo‘lgan
materiallarni olish imkonlari mavjud. 
8.4. Korroziyaga chidamli rangli metallar.
Mis va uning qotishmalari. Mis yuqori elektr va issiklik utkazuvchanligi,
yaxshi korroziyabardoshligi kabi xossalarga ega. 
Misning normal elektrod potensiali: Cu 

Cu
+
jarayon uchun + 0,52 V, 
Su 

Cu
2+
jarayon uchun +0,35 V bo‘lganligi uchun Cu
2
+
ionlarining hosil 
bo‘lishi extimoli katta. Misning 3% li NaCl eritmasida doimiy potensiali + 
0,05V, 1n. HCl eritmasida + 0,15 V. 
Xona xaroratida quruq Cl, Fe, Br va I misning korroziyasiga sezilarli
ta’sir kilmaydi, namlik oshganda ular agressivlashadi.
Oltingugurt va uning birikmalari, xamda ammiak va uning birikmalari
misni kuchli yemiradi. Xavoda va suvda mis chidamli hisoblanadi. Oksidlovchi
muhitlarda 
 
( HNO
3
:H
2
SO
4
) mis tezda korroziyaga uchraydi (rangi xiralashadi).
Mis kislorod bilan Cu
2
O hosil kiladi, bu esa uning texnologik va
korrozion xossalariga salbiy ta’sir kiladi. 
Mis asosida muhim sanoat qotishmalari (latunlar, bronzalar va b. 
qotishmalar) olinadi. Tarkibida 15% Zn bo‘lgan latun oltinsimon rangga ega,
atmosfera korroziyaga qarshi chidagani uchun oltin urniga medal va badiiy
buyumlar tayyorlash uchun ishlatiladi.
Latun tarkibiga 1,5% gacha kurgoshin (Rv) qo‘shilgan qotishma dengiz
suvida korroziyaga qarshi yaxshi chidaydi, shuning uchun dengiz (admiral) 
latuni xam deb ataladi. 

---

Latun tarkibida ruxning 20...30% bo‘lishi korrozion darz ketishiga olib
ketishi sababli uning tarkibiga kremniy ( 0,5%) va marganes (1%) qo‘shiladi. 
Misning kurgoshin, aluminiy, kremnыy, berilliy, kadmiy, xrom va boshka
elementlar bilan qotishmalari bronzalar deyiladi.
Bronzalar yuqori kimyoviy bardoshlikka ega. Bronzalar ichida kremniyli
bronza kuymalari eng yuqori korroziyabardoshlikka ega. 
Aluminiy. Sanoatda ishlatilishi buyicha Fe dan keyin 2 urinda turadi.
Aluminiyning normal eletrod potensiali - 1,67V, termodinamik jixatidan faol
hisoblanadi. 
Passivlanish kobiliyati natijasida suvda, atmosfera sharoitlarida, neytral
va kuchsiz kislotali eritmalarda chidamlidir. Aluminiy sirti passiv holatda
Al
2
O
3 
yoki Al
2
O
3
H
2
O dan iboart yupqa qatlam bilan qoplangan bo‘ladi.
Aluminiy gazli muhitlarda erish xaroratigacha (600
o
S) turgun bo‘ladi. 
Aluminiy NSl, HClO
4
, H
3
PO
4
ishkorlar, oxak va betonlarda chidamsiz. 
Aluminiy va uning qotishmalari (kimyoviy bo‘yoqlar bilan) sanoatda keng 
qo‘llaniladi. 
Texnik aluminiy korroziyaga chidamli, payvandlanuvchan bo‘lganligi uchun 
xar xil quvurlar, kabellar, eshiklar, idishlar, sut uchun sisternalar va b. yuklanishlar 
bo‘lmagan konstruksiyalar tayyorlashda ishlatiladi. 
Aluminiyning duralyumin, silumin kabi kuyma qotishmalari, granula va 
kukun kurinishidagi qotishmalari xozirgi paytda keng kulamda qo‘llaniladi. 
Magniy va uning qotishmalari. Magniy korroziyabardosh metall hisoblanadi. 
Uning turgun potensiali - 2,37 V, 0,5 n NSl eritmasidagi statsionar potensiali - 
1,45 V. Manfiy elektrokimyoviy potensial bo‘lishiga karamasdan passivlanish 
kobiliyati yuqori korroziyabardoshligini belgilaydi. 
Magniy xromli va vodorod bariy kislotalar ishkorlarda, atmosfera va 
distillangan suvda chidamli, kuchlanishlar ta’sirida tezda darz yeydi. 
Magniy kimyoviy faol bo‘lganligi uchun xavoda MgO oksid qatlamini hosil 
kiladi. Bu oksid qatlami himoyalash kobiliyatiga ega emas, shuning uchun sirti lak 
bo‘yoq bilan surtiladi. 
Magniy qotishmalari zichligi kam, yuqori solishtirma mustahkamlikga ega va 
tebranishlarni yaxshi sundiruvchanligi uchun aviatsiya va raketa texnikasida keng 
qo‘llaniladi, tok manbalari uchun anodlar tayyorlanadi.