No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

E
h
c
c



v
harakatdagi
massasi, elektron va pozitronning
2
0
2
1
/
c
m
m


v
(
v — zarralarning tezligi) ifoda orqali aniqlanuvchi to‘liq massalari
yig‘indisiga teng bo‘ladi. Ammo 
α
- kvant tinchlikdagi massaga ega
emas, bu esa qarama-qarshi ishorali elektr zaryadlari yo‘qolishi
bilan birgalikda zarralarning tinchlikdagi massalarini 
γ
-kvant
maydoni massasiga aylantiruvchi „anniglyatsiya“ terminini keltirib
chiqaradi. Anniglyatsiya ehtimoli pozitronning 
2
0
e
e
E
m c

 
ener-
giyasi kamayib borishi bilan ortadi, shuning uchun ham ko‘pchilik
hollarda anniglyatsiya boshlangunga qadar pozitron enregiyaga
erishib bo‘ladi. Anniglyatsiya hosil bo‘lgan 
γ
- kvantlar qarama-
qarshi yo‘nalishda uchib chiqadilar.
Anniglyatsiya jarayoni istalgan zarra va antizarralar o‘zaro
ta’sirlashganda sodir bo‘lishi mumkin.
Qo‘shimcha adaiyotlar
Qo‘shimcha adaiyotlar
Qo‘shimcha adaiyotlar
Qo‘shimcha adaiyotlar
Qo‘shimcha adaiyotlar
[1] — 482—83- betlar,
[4] — 538- bet,
[5] — 483- bet.
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1. 

-nurlanish deb nimaga aytilvadi?
2. Nima sababdan 

- yemirilish deb emas, balki 

-nurlanish deb
ataladi?
3. 

- nurlanish intensivligi birligini ayting.
4. Necha xil jarayonlar hisobiga 

- nurlanish intensivligi kamayadi?
5. Qachon 

- nurlanish moddalar bilan ta’sirlashganda fotoeffekt
ro‘y beradi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 7 6
6. Kompton formulasini yozib, tushuntirib bering.
7. Vakuumda 
e
–
e
+
-juftlik hosil bo‘lmasligining sababi haqida sizning
fikringiz qanday?
8. 
Anniglyatsiya
so‘zining ma’nosini tushuntiring.
36-
36-
36-
36-
36- ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
ma’ruza
Yadro reaksiyalari. Yadro reaksiyalari vaqtida
Yadro reaksiyalari. Yadro reaksiyalari vaqtida
Yadro reaksiyalari. Yadro reaksiyalari vaqtida
Yadro reaksiyalari. Yadro reaksiyalari vaqtida
Yadro reaksiyalari. Yadro reaksiyalari vaqtida
saqlanish qonunlari
saqlanish qonunlari
saqlanish qonunlari
saqlanish qonunlari
saqlanish qonunlari
Ikki yadro yoki yadro va elementar zarra bir-biriga 10
–15
m
masofagacha yaqin kelganda yadro kuchlari hisobiga bir-biri bilan
o‘zaro ta’sirlashib, yadrolar tarkibining o‘zgarish jarayoni 
yadro
yadro
yadro
yadro
yadro
reaksiyalari
reaksiyalari
reaksiyalari
reaksiyalari
reaksiyalari deyiladi. Yadro reaksiyalari vaqtida yadrolarning
energiya va impulslari qayta taqsimlanadi. Bu esa o‘z navbatida boshqa
zarra yoki yadrolarning hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Yadro reaksiyalariga misol tariqasida
α 
-zarralarning azot
yadrosi bilan to‘qnashish jarayonini olish mumkin, unda biror-
bir 
X yadro bilan proton hosil bo‘ladi:
14
4
A
1
7
2
Z
1
N + H e
X+
.
p

Bu jarayonni quyidagicha tushuntirish mumkin. 
α 
- zarra azot
yadrosi bilan to‘qnashganda nuklonlar soni 4+14=18 ta bo‘lgan
yangi yadro hosil bo‘ladi, bu nuklonlarning 9 tasi proton bo‘lsa,
qolgan 9 tasi neytrondir. Davriy jadvaldan bu yadroning ftor
18
9
F
ekanligini osongina topish mumkin. 
α 
-zarradan olgan katta
miqdordagi energiyasini nuklonlar o‘rtasida teng taqsmilagan bu
yadro kuchli uyg‘ongan holatda bo‘ladi. Shuning uchun ham bu
yadro o‘zidan biror-bir zarra (proton)ni chiqarib, tez yemiriladi.
Qolgan 
X yadroda endi 17 ta nuklon bo‘lib, ulardan 8 tasi proton
bo‘ladi. Uni osongina 
17
8
O
kislorod ekanligini aniqlash mumkin.
U holda yuqoridagi reaksiyani quyidagicha yozish mumkin:
14
4
17
1
7
2
8
1
N + H e
O+
.
p

(36.1)
Bu reaksiya davomida qisqa vaqt mavjud bo‘lgan
18
9
F
yadrosi
oraliq yoki kompaund yadro
oraliq yoki kompaund yadro
oraliq yoki kompaund yadro
oraliq yoki kompaund yadro
oraliq yoki kompaund yadro deyiladi. Shu tufayli, yadro reaksiyasi
ikki — oraliq yadroning hosil bo‘lishi va yemirilishi bosqichida
borarkan.
Yadro reaksiyalarini umumiy shaklda
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 7 7
*