Номидаги Ўзбекистон миллий университети “социология” фани бўйича ЎҚув-услубий мажмуа тошкент-2019 «ТасдиҚлайман»

Социал институт, қисқача таърифда, одамларнинг социал ташкиллашган ва регуляция қилинадиган фаолиятларини англатади.
Вазифалари:
а) жамият аъзоларини такрор ишлаб чиқариш, қайтадан тиклаш;
б) ижтимоийлашув;
в) ишлаб чиқариш ва тақсимот;
г) тартибга риоя қилиш ва аҳлоқни сақлаб туриш.
Турлари: реляцион, регулятив, интегратив, анъанавий, маданий.
Ижтимоий муносабатларда соҳаларга доир ижтимоий институт турлари мавжуд бўлиб, улар қуйидагилардан иборат:
1) иқтисодий институтлар;
2) сиёсий институтлар;
3) никоҳ, оила ва қон-қариндошлик;
4) тарбия институтлари;
5) маданият соҳаси институтлари.


4-мавзу. ШАХС СОЦИОЛОГИЯСИ

РЕЖА:

1. 
   Шахс тушунчасининг мазмун-моҳияти ва структураси.
   
2. 
   Шахснинг социал мавқеи, роли ва манфаати.
   
3. 
   Шахс тўғрисидаги социологик назариялар.
   
4. 
   Шахснинг ижтимоийлашуви.
   

Социал ўзаро таъсир ва муносабатларнинг бирламчи агенти бўлиб шахс ҳисобланади. Шахснинг ким эканлигини билиш учун “инсон”, “индивид”, “шахс” тушунчаларининг чегараларини аниқлаб олиш керак бўлади. “Инсон” тушунчаси ҳамма кишиларга хос бўлган умумий сифат ва қобилиятларни ифодалаш учун ишлатилади. Бу тушунча дунёда инсон зоти деб аталмиш шундай ўзига хос тарихий жамоа мавжудлигини англатади. Бу инсоният қолган ҳамма моддий системалардан ўзига хос ҳаётий фаолият усули билан фарқ қилади. Инсоният ўзига хос моддий реаллик сифатида мавжуд бўлади. Аммо инсоният бу каби яшай олмайди. Конкрет одамлар яшайди ва ҳаракат қиоади. Инсониятнинг конкрет вакилларининг бўлиши индивид тушунчаси орқали ифодаланади. Индивид – бу инсониятнинг ҳамма социал ва психологик хусусиятлари: ақд, идрок, эҳтиёжлар ва бошқаларнинг конкрет ташувчиси, инсоният уруғининг ягона вакилидир. Бу ҳолатда индивид тушунчаси “конкрет киши” маъносида ишлатилади.

Шахс – инсоннинг нисбатан ижтимоий-тарихий ва онтогененитик ривожланишининг маҳсули, махсус инсоний тузилма. Инсоннинг биологик табиати унинг социал дунёсининг ривожланиш базасидир. Инсоннинг онги ҳам, инсоннинг эҳтиёжлари ҳам ижтимоий муносабатлар орқали яратилади, бу индивиднинг туғилганидан бошланиб ва то ўлимигача давом этади.
Бундан келиб чиқиб, шахсни индивиднинг бошқа кишилар билан бевосита ва билвосита ўзаро таъсири жараёнида жамланадиган ва ўз навбатида уни меҳнатнинг, англашнинг ва мулоқотнинг субъектига айлантирадиган индивиднинг социал хусусияти, унда яхлитланган социал аҳамиятли хусусиятларнинг мажмуидир деб таърифлаш мумкин.