Nókis filialí «Programmalıq injiniring» baǵdarı

2.2. Ólshew qurallarınıń qátelikleri
Ólshew qurallarınıń qátelikleri tómendegiler:

1. 
   Absolyut qátelik.
   
2. 
   Salıstırmalı qátelik.
   
3. 
   Keltirilgen qátelik.
   

Ásbaplardıń absolyut qáteligi bul - ásbap kórsetkishi hám ólshenip atırģan shamalardıń haqıyqıy mánisi arasındaģı ayırma bolıp tabıladı:

∆ = x_a- x_haq. (6)

Ólshenip atırģan shamanıń haqıyqıy mánisi sıpatında onıń tájiriybe tiykarında tabılģan mánisi qabıl etiledi hám bul mánis túp mánisine sonday jaqınlasadı, gózlengen maqset ushın bul mánis jumıstan onıń ornına paydalanıw múmkin.
Ásbaptıń salıstırmalı qáteligi bul - absolyut qátelikti ólshenip atırģan shamanıń haqıyqıy mánisına qatnası bolıp tabıladi:

δ= ∆/ x_haq.(7)

Soģan qoray, qáteliklerdiń san bahaları ekewden artıq bolmaģan áhmiyetli nomerler menen ańlatıladı hám kópshilik jaģdaylarda absolyut qátelikti ólshew ásbabınıń kórsetiwi dep qaraw múmkin:

δ= ∆/ x_a. (8)

Ásbaptıń keltirilgen qáteligi bul - absolyut qáteliktiń normalanǵan mánisıne
qatnası bolıp tabıladı:

γ= ∆/ x_n. (9)

Tegis yamasa kvadratlı shkalaģa iye bolģan ásbap ushın normalanǵan mánis ádette shkalanıń jumısshı bóleginiń sońģı mánisinde teń dep alınadı (ólshewdiń joqarı shegarasına), eger 0 belgisi shkala sırtında yamasa onıń shetinde bolsa.
Ólshenip atırģan shamaģa ģárezliligi esapqa alınģan halda qátelikler additiv (absolyut) qátelik hám multiplikativ qáteliklerge ajratıladı.
Additiv qátelik ólshenip atırģan shamaģa ģárezli emes, multiplikativ qátelik bolsa ólshengen shamaģa proporcional.
Additiv qátelik “0” diń qáteligi, multiplikativ qátelik bolsa sezgirlik qátesi dep
aytıladı. Ámelde ólshew quralı eki qátelikti óz jumısına aladı.Eger qáteliktiń mánisi diapazon boyınsha turaqlı bolsa, ólshew quralınıń bunday qátesi additiv delinedi. Eger ólshew quralı tek additiv qátelikke iye bolsa, onda ásbaptıń qáteligi absolyut qátelik penen normalanadı. Multiplikativ qátelik ólshenip atırģan shamaģa ģárezli halda sızıqlı túrde ósip baradı, soģan qaray, salıstırmalı mánis diapazonda turaqlı bolıp qaladı. Sonıń ushın bul qátelik salıstırmalı qátelik túrine narmalastırıladı.
Multiplikativ qátelik sızıqlı emes elementli qurılmalarda payda boladı. Máselen: ASHT niń ólsheminde multiplikativ qátelik payda boladı. Kórsetkishli ásbaplar ushın salıstırmalı qátelik 0,5-6 % ti quraydı.
Ólshew quralların statikalıq yaki dinamikalıq jumıs tártibinde isletiliwi múmkin.
Statikalıq tártibinde ólshenip atırģan shama waqıt boyınsha ózgermeydi. Dinamikalıq rejiminde ólshenip atırģan shama waqıt boyınsha ózgeredi. Soģan qaray, olar ólshew qurallarınıń statikalıq qáteligi hám dinamikalıq tártibindegi qáteligi dep ataladı.
Qorshaģan-ortalıq parametrleriniń tásirine qaray qátelikler tómendegishe׃
Tiykarģı qátelikler: Temperatura, basım, ıģallıq.
Qosımsha qátelikler: temperatura, támiyinlew kernewi, elektr tarmaq kernewi hám kesentler, magnit maydanı kernewliligi, atmosfera basımı, hawanıń salıstırmalı ıģallıģı. Ólshew quralı ólshew ótkizilip atırģan shınjır menen ózara tásirlesedi. Ólshew quralı hám elektr shınjırınıń bir-bırine tásiri usıllıq qáteliklerdiń payda bolıwına sebep boladı.