Nókis filialí «Kompyuter injiniringi» fakulteti

Lokal tarmaǵı
Tarmaqtıń programmalıq támiynatı. Tarmaqtıń múmkinshiligi onıń paydalanıwshına kórsetetuǵın xızmeti menen olshenedi. Tarmaqtıń hár bir xızmet túri hám de oǵan kirisiw ushın programmalıq támiynat islep shıǵıladı. Tarmaqta islew ushın belgilengen programma bir waqıtta kóplegen paydalanıwshılar ushın mólsherlengen bolıwı kerek. Házirde sonday programmalıq támiynat dúziwdiń eki qıylı tiykarǵı principi engizilgen. Birinshi principte tarmaqtıń programmalastırıwtirilgan támiynatı kóplegen paydalanıwshılarǵa hámme kiriwi múmkin bolǵan bas kompyuter resurslarini usınıwǵa mólsherlengen. Ol fayl-server dep júritiledi. Bas kompyuterdiń tiykarǵı resursı fayllar bolǵanı ushın ol sol atdı alǵan. Bul programmalı modullar yamasa maǵlıwmatlarǵa iye fayllar bolıwı múmkin. Fayl-server - bul serverdiń eń ulıwma túri. Sonısı qızıqki, fayl-serverin disk kólemi ádetdegi kompyuterdagidan kóp bolıwı kerek, sebebi odan kóplegen kompyuterlerde paydalanıladı. Tarmaqta bir qansha fayl - serverler bolıwı múmkin. Tarmaqtan paydalanıwshılardıń birgelikte paydalanıwına usınıs etiletuǵın fayl-serverdiń basqa tur serverlerin sanap ótiw múmkin. Mısalı : printer, modem, faksimil baylanıs ushın apparat. Fayl-server resurslarini basqarıwshı hám kóplegen tarmaq paydalanıwshıları ushın ruxsat beretuǵın programmalıq tarmaq támiynatı tarmaqtıń operatsion sisteması dep ataladı. «Kliyent-server» arxitekturalar programması sisteması eki bólindinen ibarat : Serverdiń programmalı támiynatı hám paydalanıwshı - klienttiń programmalıq támiynatı. Bul sistemalar ishiquyidagicha tashkil etiledi: klient-programmalar paydalanıwshınıń kompyuterinde atqarıladı hám ulıwma kirisiw kompyuterinde isleytuǵın programma - serverge soraw jónetiledi. Maǵlıwmatlardıń tiykarǵı bólegin qayta islew kúshli server tárepinen ámelge asıriladı, paydalanıwshı kompyuterine tek orınlanǵan soraw nátiyjeleri jiberiledi. Maǵlıwmatlar bazası serverleri úlken kólem degi maǵlıwmatlar (bir neshe 10 gigobayt hám odan kóp) menen islewge mólsherlengen hám kóp sanlı paydalanıwshılar joqarı ónimli islep shıǵarıwdı, isenim hám qorǵawlanganlikni támiyinleydi. Global tarmaqları qosımshalarında kliyent-server arxitekturası (málim mániste) tiykarǵı esaplanadi. Úlken tekstli betlerdi saqlaw hám qayta islewdi támiyinleytuǵın ataqlı Web-serverleri, FTD-serverleri, elektron pochta serverleri hám basqalar málim. Sanap ótilgen xızmet túrleriniń klient programmaları bul serverler tárepinen xızmetti qabıllaw alıw hám olardan juwap alıw ushın soraw imkaniyatın beredi. Bólistiriletuǵın resursqa iye hár qanday kompyuter tarmo\i server dep júritiliwi múmkin. Sebebi basqa kompyuterlerde paydalanıwǵa ruxsat bolǵan bóliniwshi modemli kompyuter modem yamasa kommunikatsiyalı server bolıp tabıladı. Jeke kompyuterlerdiń lokal tarmo\i keń tarqalǵan. Dúnyadaǵı kóplegen jeke kompyuterler sol tarmaqlarda isleydi. Lokal tarmaqlar bir-birinen onsha uzaq bolmaǵan aralıqta jaylasqan kompyuterlerdi bo\lab turadı. Ádetde olar bir yamasa bir neshe jaqın jaylasqan kárxana, shólkem hám ofislar kompyuterlerin birlestiradi. Lokal tarmaqtıń tiykarǵı parıqlanıwshı ózgesheligi barlıq onı birden-bir kompyuterlerdiń maǵlıwmat uzatıw operativ kanalı hám kommunikatsiya ásbap -úskenelerinde qátelik júzege keliw itimallıǵınıń derlik joq ekenligi. Lokal tarmaqta islewdiń tiykarǵı abzallıǵı tómendegishe: kóp ret paydalaniletuǵın rejimde programmalı modem, printerler tarmaǵındaǵı disketlerdiń ulıwma resurslarınan hám hámme kiriwi múmkin bolǵan diskta saqlanıwshı maǵlıwmatlardan paydalanıw, sonıń menen birge, bir kompyuterden basqasına informaciya uzatıw múmkinshiligi. Fayl - serverli lokal tarmaqta islewdiń tiykarǵı abzallıqların sanap ótemiz. 1. Jeke hám ulıwma paydalanıwshı ma‟lumotlarni fayllı serverde saqlaw múmkinshiliginiń bar ekenligi. Sol sebepli ulıwma paydalaniletuǵın maǵlıwmatlar ústinde bir waqıtta bir neshe paydalanıwshı isley aladı (tekstler, elektron keste hám maǵlıwmatlar bazasın kórip shıǵıw, oqıw ), Net Ware jardeminde fayl hám kataloglar dárejesindegi maúlumotlar kóp tárepleme qorǵaw etiledi; ulıwma maǵlıwmatlardıń Excel, Access sıyaqlı tarmaqlı ámeliy programmalanǵan ónimler menen jaratıladı. Usı waqıtta ámeliy programmada belgilengen kirisiw ushın shegara tarmaq operatsion sisteması arqalı ornatılǵan shegara sheńberinde boladı. 2. Ko„pgina paydalanıwshılar ushın zárúr bo„ladigan programmalı quraldı turaqlı saqlaw múmkinshiligi: ol birden-bir nusqada fayl-server diskında boladı. Sonı belgilengenler etemizki, programmalı quraldı bunday saqlaw paydalanıwshı ushın dáslepki jumıs usılların buzmaydi. Kóplegen paydalanıwshılar ushın zárúr bolǵan programmalı quralǵa áwele tekst hám grafik korrektor, elektron kesteler, maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması hám basqalar kiredi. Kórsetilgen múmkinshilikler arqalı tómendegi islerdi orınlaw múmkin: jumısshı stansiyalarınıń lokal disktı programmalanǵan qurallardı saqlawdan azat etiw esabına sırtqı yaddan ónimli paydalanıw ; tarmaq operatsion sistema qorǵaw jardeminden programmalı ónimlerdi isenimli saqlaw ; programmalı ónimlerdi islewge uqıplı jaǵdayda ustap turıwdı hám olardı jańalawdı ápiwayılastırıw, sebebi olar fayl-serverde bir nusqada saqlanadı. 3. Tarmaqtıń barlıq kompyuterleri o„rtasida informaciya almaslawı. Usı waqıtta tarmaqtan paydalanıwshılar ortasında dialog saqlanadı, sonıń menen birge elektron pochta jumısın shólkemlestiriw múmkinshiligi támiyinlenedi. 4. Bir yamasa bir qansha umumtarmaq printerlerinde tarmaqtaǵı barlıq paydalanıwshılardıń bir waqıtta jazıwı. Bul waqıtta tómendegi faktorlar támiyinlenedi: Hár bir paydalanıwshınıń tarmaq printerine kirey alıwı ; kúshli hám sapalı printerden paydalanıw múmkinshiligi (ilmiy tájriybesiz mámileden qorǵawlanǵan halda ); programmalı ónimler retinde basıwı (jazıw ) ni ámelge asırıw. 5. O„quvchilar hám o„qituvchilar kompyuterleri o„rtasida informaciya almaslawdıń arnawlı programmasın qo„llash esabına oqıw procesin stilistik jetilistiriw ushın tarmaq ortalıǵından paydalanıw múmkinshiligi. Usılar sebepli tómendegilerdi ámelge asırıw múmkin: oqıtıwshı kompyuterinde atqarılatuǵın islerdi oqıwshılar kompyuterinde kórsetiw; oqıtıwshınıń kompyuter monıtorında oqıwshılar kompyuterleri ekranların sáwlelendiriw arqalı oqıwshılar atqaratuǵın islerdi baqlaw. 6. Global tarmaqtıń birden-bir kommunkatsiya uzeli bo„lganda lokal tarmaqtıń hár qanday kompyuterinen global tarmaq resurslarına kirisiwdi támiyinlew. Lokal esaplaw tarmaǵı onsha úlken bolmaǵan aymaqta jaylasqan abonentlerdi birlestiradi. Házirde lokal esaplaw tarmaǵı tarqalǵan aymaqta anıq shegara joq. Ádetde bunday tarmaq anıq bir jayǵa baylanısqan. Lokal esaplaw tarmaǵına tiyisli klasqa bólek kárxanalar, firmalar, bankler, ofislar tarmaǵı kiredi. Bunday tarmaq 2-2, 5 km aymaqtı óz ishine aladı. Házir degi kúnde hár qanday basqarıw sistemasınıń ajıralmaytuǵın elementi bolıp qalǵan jeke kompyuterler lokal esaplaw tarmaǵı jaratıw boyınsha shumǵa sebep bolıp atır.


Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. B.Х, Djurayeva Х.G, Irgashev «Informatika va informatsion texnologiyalar» Тoshkent –2001.

2. Raxmonqulova S.I. IBM «shaxsiy kompyuterlarida ishlash».Т., UUI, 1994 y.
3.X.Zayniddinov, S. O‘rinboyev, A. Beletskiy «Kompyuter tarmoqlari chuqurlashtirilgan kursi» «SHARQ» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati Toshkent – 2007

Internet saytlari

1. 
   http://www.intuit.ru
   
2. 
   http://www.kgtu.runnet.ru
   
3. 
   http://www.piter.com