|
Regionlıq standartlastırıw degende dúnya kóleminde bir ģana geografiyalıq yamasa ekonomikalıq regionģa qaraslı mámleketlerdiń tiyisli mekemeleri ushın erkin halda qatnasıwları múmkin bolģan standartlastırıw túsiniledi.
Milliy standartlastırıw - bul arnawlı bir mámleket sheńberinde ótkerilatuģın standartlastırıw iskerligi bolıp tabıladı.
Standartlastırıw hár-túrli iskerlik túrleri hám onıń nátiyjelerine tiyisli qaģıydalar, ulıwma nızam-qaģıydalar yamasa xarakterlerdi ózinde qamtıp alģan normativ hújjet esaplanadı.
" Normativ" hújjet termını standartlar, texnikalıq shártler, sonıń menen birge ulıwma kórsetpeler, kórsetpeler hám qaģıydalar túsinigin de óz ishine aladı.
Standartlastırıw maqsetleri kóp qırlı bolıp, olar tiykarınan tómendegilerden ibarat: birdeylestiriw (hár-túrlilikti basqarıw), qollanıwlılıq, maslasıwshılıq, óz-ara almasıwshańlıq, den sawlıqtı saqlaw, qáwipsizlikti támiyinlew, sırtqı ortalıqdı asıraw, ónimdi qorģaw, óz-ara túsinikke erisiw, tarawdaģı ekonomikalıq kórsetkishlerdi jaqsılaw hám basqalar. Bir maqsettiń ámelge asıwında bir waqıtta basqa maqsetlerdiń de ámelge asıwı múmkin.
Standartlastırıwda ónimniń wazıypasına muwapıqlıģı degende belgilengen sharayatlarda arnawlı bir wazıypaların buyım, process yamasa xızmetler tárepinen orınlaw qábileti túsiniledi.
Maslasıwshılıq bolsa, málim shorayatlarda belgilengen talaplardı orınlawushın qabıl etiwge bolmaytuģıntásir kórsetpesten ónim, process yamasa xızmetlerdi birge qollanıwıģa jaramlılıģı dep túsiniledi.
Óz-ara almasıwshańlıq - birdey talaplardı orınlaw maqsetinde bir buyım, process, xızmetten paydalanıwornına basqa bir buyım, process, xızmettiń jaramlılıģınan ibarat.
Hár-túrlilikti basqarıw (unifikatlastırıw yamasa birdeylestiriw) dep, arnawlı bir zárúriyatın qandırıwushın zárúr bolģan eń maqul túsetuģın ólshemlerdi yamasa ónim, process hám xızmet túrlerin tańlawģa aytıladı.
Standartlastırıw boyınsha ulıwma maqset - bul ónim sapası, processler hám xızmetler boyınsha Mámleketlik hám tutıniwshilerdıń qızıģıwshılıqların qorģaw bolıp tabıladı.
Standartlastırıwdıń usı ulıwma maqsetinen kelip shıqqan halda onıń tiykarģı principlerin keltiremiz:
1. Sistemalıq hám komplekslilik. Komplekslilik - bul quramalı sistemadaģı barlıq elementlerdiń muwapıqlıģı bolıp tabıladı.
2. Dinamiklik hám standartlastırıwdıń óskishligi. Standartlar ilim hám texnikadaģı júz berip atırģan ózgerislerge «adaptaciya», yaģnıy iykemlesiwi kerek. Standartlastırıwboyınsha xalıq ara shólkemi «ISO»dıń standartları óskish bolıp tabıladı.
3. Standartlastırıwdıń natıyjeliligi - bul normativ hújjet qollanılģanda ekonomikalıq yamasa sociallıq nátiyje beriwi bolıp tabıladı, yaģnıy standartlastırıwģa sarplanģan bir sumnıń on sum payda keltiriwi bolıp tabıladı.
4. Standartlardı islep shıģıwdıń ústinligi bul ústinlik tovar hám xızmetlerdiń óz-ara muwapıqlıģı, almasıwshańlıģı hám qáwipsizligin támiyinlew bolıp tabıladı.
5. Uyqaslastırıw principi - bul xalıq ara tarawda tosıq bolmaytuģın uyqaslasqan standartlardı islep shıģıw bolıp tabıladı.
6. Artıqmashılıq principi. Bul princip abzallaw sanlar qatarınanpaydalanıwģa tiykarlanģan bolıp, olardan buyım, úskenelerdiń nomenklaturasın kemeytiwde paydanıladı.
Standartlastırıwdıń usılları:
1. Unifikaciya:
a) sistemalastırıw;
b) klassifikaciya yamasa xarakterlew;
2. Simplifikaciya;
3. Tipizaciya yamasa túrlerge ajıratıw;
4. Selekciya yamasa tańlaw;
5. Optimallaw (optimizaciya);
6. Agregatlaw (agregatirovanie)
• Unifikaciya - standartlastırıw forması bolıp, eki yamasa odan artıq hújjetlerdi (texnikalıq shártlerdi) birlestiriw bolıp tabıladı hám bul hújjet penen reglamentlengen buyımdı tutınıwda óz-ara almastırıw múmkin bolģanlıģı, álbette, názerde tutılģan bolıwı kerek. Basqasha etip aytqanda, unifikaciya-bul birdey funkcional baģdarda bolģan bir túrdegi detal hám agregatlar sanın racional kemeytiwboyınsha iskerlik bolıp tabıladı. Ónimdi unifikaciyalaw koefficienti Kn bar bolıp, ol tómendegi ańlatpa menen keltiriladı:
Kn = n-n0 / n×100.
bul jerde: n-buyımdaģı detallar sanı bolıp, oģan standart, unifikaciyalasqan hámde ulıwma mashinasazlıq, tarmaqlararalıq hám tarmaqta qollanılatuģın detallar kiredi. n0-optimal detallar sanı;
a) sistemalastırıw- bul buyımlar, hádiyseler hám túsiniklerdi anıq tártip hám izbe-izlilikde jaylaw bolıp, paydalanıwģa qolay bolģan sistemanı jaratadı. Mısalı, bul sistemadan enciklopedik hám politexnikalıqmaģlıwmatlar hám bibliografiyalarda paydanıladı. OKP - oberossiyskiy klassifikator promishlennoy i selskoxozyaystvennoy produkcii. Mashinalardıń ólshemleri hám parametrlerin hámde olardıń detalları hám bólimleri sistemalastırıwushınabzallaw sanlar qatarı paydalanıladı.
b) klassifikaciya- bul buyım, hádiyse hám túsiniklerdi klasslar, razryadlarģa, olardıń ulıwma belgilerine baylanıslı halda jaylanıwı bolıp tabıladı. Mısalı, UDK - universalnaya desyatıchnaya klassifikaciya gumanitar hám texnikalıq ádebiyatlardı ındeksler menen rubrikalawdıń xalıq ara sisteması sıpatında qabıl etilgen. Mısalı, UDK62- texnika, UDK621-ulıwma mashinasazlıq hám elektronika, UDK62, 3- elektrotexnika hám basqalar.
• Simplifikaciya - standartlastırıwdıń forması bolıp, buyımlardıń túri hám basqa hár qıylı kórinisleriniń mikdorınqarap atırģan waqıttaģı bar talaplarģasha kemeytiw bolıp tabıladı. Simplifikaciya ob’ektlerine hesh qanday texnikalıq tolıq jetilistırıwler kiritilmeydi.
• Tipizaciya - bul kóp sanlı hám kóp túrdegi mashina, pribor, instrument hám basqolardan óz sapası boyınsha racional bolģan hám óz rejiminde ulıwma detallar bolģanların tańlaw bolıp tabıladı. Maqseti buyımlardıń kóp qıylıģın likvidaciya etiw bolıp tabıladı.
• Standartlastırıw ob’ektlerin tańlaw (selekciya). Bul óndırıwdiń dawam ettırılıwı maqsetke muwapıq dep tabılģan konkret ob’ektlerdi tańlaw.
• Optimizaciya- bul optimal bas parametrlerdi hámde sapa hám puxtalıqtıń basqa barlıq mánislerin tabıw bolıp tabıladı.
• Agregatlaw-bul bólek unifikaciyalasqan standart uzellerinen mashina, pribor hám úskenelerdi jaratıw usılı bolıp tabıladı. Mısalı, 15 dana razmerli mebelge yaki qosındınıń dáslepki eki qatarı hám 3 dana razmerli (ólshemli) standart yashikleri. Bul elementlerdiń hár qıylı kombinaciyaları - 52 kórinistegi mebel alıw múmkinshiligin beredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
