|
QADAĢALAW SORAWLARI
1. Standartlastırıw maqset hám wazıypaların aytıp beriń.
2. Standart hám standartlastırıw ne?
3. Standartlastırıwdıń tiykarģı principleri.
4. Standartlastırıwdıń qanday usılları bar?
11-ámeliy shınıǵıw. Normativ hújjetlerdi (NH) islep shıǵıw tártibin úyreniw
Maqseti:Normativ hújjetlerdi (NH) islep shıǵıw tártibin úyrniw. Normativ hújjettiń dárejesi hám túrin táriyplew
ÓzDSt normativ hújjetlerdi joybarlaw, islep shıǵıw, muwapıqlastırıw, tastıyıqlaw, mámleket, dizimine alıw rejimin; olardı salıstırıwlaw, bıykarlaw, ózgerisler kirgiziw rejimin; ónim islep shıǵarıw, xızmetler kórsetiw, tasıw, saqlaw, satıw, remontlaw; isletiw, utilizaciya qılıw rejimin; normativ hújjetler ekspertizası hám ilimiy-texnikalıq dárejesin bahalaw usılların xalıqaralıq, mámleketlerara, aymaqlıq, shet el hám t.b. standartlardı qollanıw usılların belgileydi.
ÓzDSt tiykarǵı normativ hújjetler kompleksinen ibarat bolıp, olar shólkemlestirilgen-stilistik hám ulıwmatexnik standartlarǵa bólinedi.
Shólkemlestirilgen-stilistik standartlar tómendegilerdi ornatadı:
belgili tarawdaǵı jumıslar boyınsha maqsetler, máseleler, ulıwma shólkemlestirilgen-texnikalıq qaǵıydalar;
normativ hújjetler, texnikalıq (konstruktorlıq, texnologiyalıq, joybarlıq, programmalıq) hújjetlerdi islep shıǵıw, tastıyıqlaw hám engiziw tártibi:
Ulıwma texnik standartlar tómendegilerdi ornatadı:
— xalıq xojalıǵınıń barlıq tarawlarındaǵı ilimiy-texnikalıq atamalar hám olardıń tarıypleri;
— túrli standartlastırıw ob’ektleri ushın shártli belgiler (atamalar, kodlar, simvollar hámt.b.);
— hár túrli hújjetler (normativ, konstruktorlıq, joybarlıq, texnologiyalıq, programmalıq hám basqalar ) dıń dúzilisi, aytılıwı, taxt etiliwi hám mazmunına tiyisli talaplar;
— islep shıǵarıwdı texnikalıq, sonday-aq, metrologik támiynatı ushın zárúrli ulıwma texnik shamalar, talaplar hám normalar. Atap aytqanda bul standartlar tómendegilerdi belgileydi: ólshewlerdiń anıqlıq normaları, abzal (maqul túsetuǵın) sanlar, elektr tokınıń nominal jiyilikleri hám kernewler, dopusklar hám ótiwler; zıyanlı elementlerdiń shegaralıq jol qoyılatuǵın konsentraciyası; shawqım, vibraciya, radiacion nurlanıw, radiokesentler dárejesiniń shegaralıq jol qoyılatuǵın mánisleri; texnik estetika hám ergonomika talapları hám basqa birden-bir texnikalıq talaplar hám normalar.
Keyininen barlıq dárejedegi standartlastırıw ob’ektleri dizimi keltirilgen:
Mámleketler aralıq standartlastırıw ob’ektleri ГОСТ 1,0-2015 boyınsha anıqlanadı (14).
Mámleketlik standartlastırıw ob’ektleri tómendegi shólkemlestirilgen- stilistik hám ulıwma texnik normalar hám talaplardan ibarat :
- ónimge qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar ;
- tarmaqlar aralıq wazıypalı ónim;
- mámleket áhmiyetindegi xojalıq ob’ektleri elementleri, sonday-aq, bank sisteması, transport, baylanıs, energiya sısteması, qorǵaw hám t.b;
— mámleket sociallıq-ekonomikalıq hám ilimiy-texnikalıq programmaları ob'ektleri (elementleri).
Shólkem standartlastırıw ob'ektleri tómendegiler bolıwı múmkin:
— sırt el qarıydarlarına satılatuǵın ónim, islep shıǵarıwdı shólkemlestiriw boyınsha normalar hám qaǵıydalar, sapanı basqarıw;
- tek usı kárxanada tayarlanatuǵın hám qollanılatuǵın detallar hám jıynama birlikler;
-texnologiyalıq úskenelew hám instrument (ásbaplar).
Normativ – hújjetlerdiń tómendegi belgileniwleri ornatılǵan:
a) mámleket dárejesindegi:
— Ózbekstan mámleketlik standartı – ÓzDst;
b) shólkem dárejesindegi:
— shólkem standartı :
Solay etip, barlıq dárejelerdegi normativ hújjetlerdiń belgileniwi hújjet tekstiniń tilinen qaramastan Mámleket tilinde latın grafikası tiykarındaǵı ózbek álipbesinde ámelge asırıladı. Abbreviatura tómendegini ańlatadı:
Óz -Ózbekstan ;
D - Mámleket;
T -Klassifikaciyalaǵısh, shólkem
St— Standardart.
Mámleketler aralıq standarttıń belgileniwi rus tilinde (ГОСТ) saqlap qalınadı.
Azıq-awqat xalıq tutınıw tovarların tayarlaw hám satıw ushın úlgılardiń (etalonlardıń) texnikalıq xarakteristikaların islep shıǵıwǵa ruxsat etiledi. Texnikalıq xarakteristikalar usı bir tekli ónim toparına tiyisli ulıwma talaplardı belgileytuǵın normativ hújjetler tiykarında islep shıǵılıwı sebepli, olar mámleket diziminen ótkerilmeydi.
Satılıp atırǵan ónimge tiyisli barlıq dárejedegi normativ hújjetler “O'zstandart” shólkemlerinde dizimnen ótkeriliwi kerek. Mámleket diziminen ótpegen normativ hújjetler haqıyqıy emes. Normativ hújjetler hám olarǵa kiritilgen ózgerislerdi baspa etiw hám qayta baspa etiwdi olardı tastıyıqlaǵan (qabıl etken) shólkemler ámelge asıradı. Ózbekstan aymaǵında standartlastırıw boyınsha xalıqaralıq, mámleketleraralıq hám aymaqlıq shólkemlerdiń normativ hújjetlerin baspa etiw hám qayta baspa etiw tolıq normativ hújjetler menen támiyinlew tártibi ÓzDSt 1.4:1998 ge muwapıq ámelge asırıladı [37].
Xojalıq jurgiziwshi sub’ektlerde standartlar ústinen mámleket qadaǵalawı nızamshılıqta belgilengen tártipte ámelge asırıladı.
Mámleketlik standartlastırıw sistemasınıń rawajlanıwı retinde tarmaq standartlastırıw sisteması jaratılǵan bolıp, onıń sheńberinde 10 nan artıq normativ hújjet islep shıǵılǵan hám ámelge kiritilgen. Bular qatarına standartlastırıw boyınsha kárxanalar iskerligin tártipke salıwshı “Baylanıs hám informaciyalastırıw salasında standartlastırıw sistemasın–rawajlandırıw koncepciyası”, tarmaq standartları: “Baylanıs hám informaciyalastırıw sistemasın standartlastırıw sistemasınıń hárre qaǵıydaları), K (Normativ hújjetti engiziw tártibi), basqa normativ hújjetler kiredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
