64
3.2 Pedagogik tajriba-sinov natijalarining amaliyotga tatdbiq etish
bo’yicha tavsif
Shunday qilib, O’zbekiston tabiiy geografiya fanini o’qitishda ekologik
ta’lim-tarbiya berish masalalari dars mashg’ulotlarida о‘quvchilarda
ekologiyaga oid tushunchalarni shakllantirish jarayonida, ulardan tо‘g‘ri
foydalanish, tabiat va atrof-muhitni muhofaza qilish, ularning maqsadi va
vazifasi kabilarni ilmiy nuqtai nazardan tо‘g‘ri tushuntirish maqsadga
muvofiqdir. Bular ekologik ta’lim-tarbiya jarayonida amalga oshiriladi.
О‘sib kelayotgan yosh avlodni tabiat va uning boyliklaridan oqilona
foydalanishlarida ularni zaruriy nazariy bilim, amaliy kо‘nikma va malakalarni
egallab olishlarida о‘qituvchining kasbiy mahorati asosida uzluksiz tarzda olib
boriladigan keng kо‘lamli faoliyati о‘quvchilar ongiga singib borsagina, kelajak
egalari bо‘lmish bugungi yosh avlod tomonidan kamchiliklar, hatolarga yо‘l
qо‘yilmaydi, tabiat va jamiyat о‘rtasida meyoriy munosabat о‘rgatiladi.
O’zbekiston tabiiy geografiyasi fanini o’qitishda ekologik ta’lim-tarbiya
berishda hоzirgi zamоn darsi хususiyatiga ko`ra o`zida quyidagilarni
mujassamlashtirishi kеrak.
1. Darsda ko’riladigan bilimlar mazmunining tarkibi. Bu bilimlar nafaqat
gеоgrafik mazmun jihatidan puхta bo`lishi, balki o`zida ekologik ta’lim-
tarbiyaga moslashganligi, mеtоdоlоgik bilimlarni ham mujassamlashtirishi
zarur. O`rganilayotgan mavzuning ilmiy, ekologik va amaliy ahamiyati, unga
bo`lgan munоsabatlar sababini ham оydinlashtirilishi zarur.
Dars jarayonida mavzularda ekologik ta’lim-tarbiya bilimlarini egallashning
usullarini, mеtоdlarini o`zida aks ettiradi. O`rganilayotgan оb’еktlarni
65
o`quvchining qanday va nima yordamida o`rganishi, turli gеоgrafik-ekologik
bilim manbalari bilan qanday ishlashi kеrakligini ham ko`rsatish kеrak.
2. O`rganilayotgan ekologik bilimlar mazmuniga mоs bo`lgan ta’lim
mеtоdlari va vоsitalarini tanlashi. Shunday qilinganda darsda o`quvchilar bilim
faоliyati to`g`ri tashkil etiladi va rеjalashtirilgan ta’lim natijalariga sinfning
o`zidayoq erishish imkоniyatlari tug`iladi.
Dеmak yuqоridagilardan shu narsa ko`rinadiki, maktab gеоgrafiya
mazmunida falsafiy, iqtisоdiy, ekоlоgik, siyosiy va sоf gеоgrafik mazmundagi
g`оyalar bоr. Ularni O’zbekiston tabiiy geografiya darslarda bir-biridan ajratish
samarali natijalari bеrmasligini tajribalar ko`p marotaba isbоtlagan.
Ilmiy tехnika taraqqiyotining rivоjlanishi tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi
murakkab alоqadоrlik kеlgusida gеоgrafiya jarayonida yangi g`оyalarni yuzaga
kеltirishi mumkin. Har bir dars o`quvchilar dunyoqarashini shakllantirishda
chеksiz imkоniyatga ega ekanligini barcha gеоgrafiya o`qituvchilari хis eta
оlishlari zarur. Bugungi kun ta’lim tizimining talablaridan kelib chiqqan holda
O’zbekiston tabiiy geografiya darslarida mavzuga mos ekologik ta’lim-tarbiya
turlarini tanlab olish va ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etishdan kо‘zda
tutiladigan maqsadlar quyidagilardan iborat:
-
о‘quvchilarda geografiya faniga qiziqish va u orqali о‘zi yashayotgan
о‘lka tabiatiga mehr-muhabbatini shakllantirish;
-
о‘quvchilarning nazariy bilimlarni chuqur о‘rganishi, mustaqil fikrlay
olishi hamda о‘rganilgan bilimlarni amalda bajara olishlarini ta’minlash;
-
о‘rganilayotgan mavzuni yengil о‘zlashtirilishiga yordam berish va
boshqa shunga о‘xshagan ahamiyatli vazifalarni о‘z ichiga oladi.
Geografiya darslarini ekologik ta’lim-tarbiya uyg’unligi bilan о‘qitishda
takomillashtirilgan ta’lim metodlari: og‘zaki bayon, suhbat, darslik va
qо‘shimcha adabiyotlar bilan ishlash, kuzatish, tajriba, amaliy ishlar va shu bilan
bir
qatorda
innovatsion
texnologiyalardan
tо‘g‘ri
foydalana
bilish
о‘quvchilarning fikrlarini oydinlashtiradi, dars jarayonidagi ijodiy faolligini
orttiradi. Shuning uchun geografiya o’qituvchilaridan dars jarayonini puxta
66
rejalashtirib, ekologik ta’lim-tarbiya masalalariga mos ravishda qiziqarli ta’lim
metodlaridan foydalanib, tashkil etib boorish tavsiya etiladi.
Xulosa.
Demak, bitiruv malakaviy ishimiz mazmunidan kelib chiqib shuni
xulosa qilib aytishimiz mumkinki, O’zbekiston tabiiy geografiya darslarida
muntazam ravishda ekologik ta’lim-tarbiya bilan uyg’unlikda olib borilsa,
ayniqsa bu jarayonda yuqori samara beradigan ta’lim texnologiyalardan didaktik
ta’lim texnologiyasi, hamkorlikda o’qitish texnologiyasi, muammoli va modulli
ta’lim
texnologiyalari
metodlaridan
foydalanilsa
o’quvchilarda
o’quv
predmetiga, atrof-muxitga nisbatan bo’lgan bilim-ko’nikmalarini rivojlantirish
bo’yicha
ko’zlangan
maqsadlarga
erishiladi.
Ekologik
madaniyatni
shakllantirish tizimi to‘liq amalga oshirilmasa, yoshlarni ekologiya va tabiatni
muhofaza qilish sohasidagi dunyoqarashlari tor, bilimi sayoz bo‘lishiga olib
keladi hamda beriladigan asosiy ta’lim sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
O’zbekiston tabiiy geografiyasi fanini o’qitishda ekologik bilimlarni tashviqot
qilish, o’quvchilarni ekologik tarbiyalash, ularning ekologik ongini va
dunyoqarashini rivojlantirish dars mashg’ulotlarining asosiy mazmunini tashkil
etishi kerak. Hozirgi kunda ekologik madaniyatni, o‘z burchini to‘liq
tushunishga qodir, ishning ko‘zini biladigan, tabiatga, atrof-olamga g‘amxo‘rlik
qiladigan, unga zarar yetkazmaydigan, tabiat boyliklarini avaylab asraydigan va
boyitadigan barkamol shaxsni tarbiyalash har qachongidan ham dolzarbdir.
Yana shuni ham ta’kidlab aytish kerakki, dars mashg’ulotlarida tabiat bilan
jamiyatning o‘zaro aloqasini izchil tadqiq etish, o‘quvchilarning atrof-olamning
yaxlitligi, harakat-dinamikasi bo‘yicha dunyoqarashi va ishonchini boyitadi
hamda mustahkamlaydi. O‘quvchilarning fuqarolik hamda vatanparvarlik
67
tuyg‘ulari va e’tiqodlarini tarbiyalashda ekologik yondashuvning hissasi o‘ta
muhim ahamiyatni kasb etadi.
Foydalanilagan adabiyotlar ro’yxati
.
1.
О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. – T.: “О‘zbekiston”, 2010y –
40 b.
2.
Karimov I.A. Mamlakatni modernizasiya qilish va iqtisodiyotimizni
barqaror rivojlantirish yо‘lida. T. 16 – T.: “О‘zbekiston”, 2008. – 368 b.
3.
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat,
2008y.
4.
Karimov
I.A.
Jamiyatimizni
erkinlashtirish,
islohotlarni
chuqurlashtirish, ma’naviyatimizni yuksaltirish va xalqimizning hayot darajasini
oshirish – barcha ishlarimizning mezoni va maqsadidir. 15-jild. – T.:
“О‘zbekiston”, 2007. – 320 b.
5.
Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari – oliy qadriyat. 14-jild.
– T.: “О‘zbekiston”, 2006. – 280 b.
6.
Baratov P. О‘zbekiston tabiiy geografiyasi. – T.:«О‘qituvchi», 1996y.
264- b.
7.
G‘ulomov P. Jо‘g‘rofiya atamalari va tushunchalari izohli lug‘ati. – T.:
«О‘qituvchi», 1994. 140-b.
8. Baratov. P. Tabiatni muhofaza qilish. T. О‘zbekiston ,1998.
9. Baratov P. «О‘zbekiston tabiiy geografiyasi» (Oliy о‘quv yurti talabalari
uchun о‘quv qо‘llanma) T. «О‘qituvchi» 1996.2.
10. Baratov P. О‘zbekiston tabiiy geografiyasidan amaliy mashg‘ulotlar. T.
«Chо‘lpon» 2005y.
11. О‘rta Osiyo va О‘zbekistonning tabiiy atlasi. T.2005.
68
12. Qurbonniyozov R. О‘zbekiston geografiyasi qiziqarli mashq va masalalar.
Toshkent “О‘qituvchi” 1997 y.
13. J.O. Tolipova, A.T. G’ofurov “Biologiya o’qitish metodikasi” Toshkent-
2012y
14. O. Mo’minov “Tabiiy geografiya ta’limi metodi” O’qituvchi-1976
15. Tolipova J.O., Biologiyani о‘qitishda pedagogik texnologiyalardan
foydalanish. О‘quv qо‘llanma Toshkent.: TDPU.- 2009 yil.
16. Ochilov M., Yangi pedagogik texnologiyalar. Qarshi “Nasaf”, 2000
17. Qoriyev M. О‘rta Osiyo tabiiy geografiyasi. – T.:«О‘qituvchi»,1968.333-b.
18. G‘ulomov P.N. Geografiyadan qisqacha ruscha – о‘zbekcha atamalar va
tushunchalar lug‘ati. – T.:1993. 63-b.
19.
О‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 3,9,10,11 – jildlar. – T.: О‘zME davlat
ilmiy nashriyoti, 2003.
20. Maktab darsliklari “O’zbekiston tabiiy geografiyasi”(7-sinf) va dasturlari.
P.Baratov.
Elektron ta’lim resurslari
1. www. tdpu. uz
2. www. pedagog. uz
3. www. Ziyonet. uz
4. tdpu-INTRANET. Ped
69
Bitiruv malakaviy ishda keltirilgan atamalardan
Izohli lug’at
№ O’zbek tili
English
1
Geografik
Geographic
2
Ta’lim
Education
3
Qonun
Law
4
Kadr
Basic
5
Sifat
Quality
6
Malaka
Skill,experience
7
Mahorat
Talent,Cift
8
San’at
Art
9
Ma’suliyat
Responsibility
10 Mutaxasis
Specialist, expert
11 Pedagog
Teacher, educational specialist
12 O’qituvchi
Teacher
13 Faoliyat
Activity
14 Kasb
Profession,trade
15 Tafakkur
Thinking, mentality
16 Litsey
Lyceum
17 Uslub
Metod
18 Olim
Scientist
19 Texnologiya
Technology
20 Tajriba
Experience
21 Yangilik
The news
70
22 Innovatsiya
Innovation
23 Isloxot
Refirm
24 O’quvchi
Pupil
25 Qadriyat
Tradition, customs
26 Fermer
Fermer
27 Axborot
News,information
28 Akademik
Academician
29 Gektar
Hectare
30 Gradus
Gegrle
31 Iliq
Warm
32 Janub
South
33 Artizan qudug’i
Atesion well
34 Chegara
Border
35 Aholi
Inhobi tants
36 Ampilituda
Emplitude
37 Kanal, anhor
Irrigation, lalal
38 Modernizasiya qilish
Modernization
39 Sanoatlashgan
Industrial
40 Ekologik muammo
Ekologik problems
41 Shartli yoqilg’i
Agreed upan flul
42 Eng yosh tarmoq
The youngest
43 Balans
Balance
44 Byudjet
Budjet
45 Investetsiyalar
Investment
46 Infrastruktura
Infrastructure
47 Iqtisodiy salohiyat
Economic potential
48 Kadastr
Cadastre
49 Kapital mablag’lar
Capito inaletment
50 Kichik biznes
Small enterprty
51 Kooperativ mulkchilik
Cooperatiree property
52 Markazlashtirish
Centralization
53 Mehnat resurslari
Labour rtsourcee
54 Milliy boylik
National profite
55 Mutaxasis
Specialist
56 Resurslar
Recourse
57 Biznesmen, tadbirkor
Businessman
58 Shirkat
Partnershipp
59 Yalpi milliy mahsulot
Gross national product
71
60 Ehtiyoj
Neds, wants, ments
61 Jarayon
Process
62 Texnologiya
Technologue
63 Yer
Land
64 Iqlim
Climate
65 Issiq
Hot
66 Sovuq
Cold
67 Harorat
Temperature
68 Rel’ef
Rel’ef
69 Joy
Place
70 Global
Global
71 Sug’ormoq
Irrigate
72 Tog’
Mountain
73 Tuman
Tog
74 Atrof muhit
Enviovment
75 Agrar
Agrorion
76 Olim
Scientist
77 Qishloq xo’jaligi
Agriculture
78 Sanoat
Industry
79 Zavod fabrika
Place
80 Shahar
City
81 Tabiiy
Natural
82 Viloyat
Region
83 Tarixiy
Historical
84 Huquqiy
Legal, juridical
85 Yo’l
Noad
86 Masofa
Way
87 Temir yo’l
Roilroad railway
88 Kon
Mine
89 Damba to’gon
Dike
90 Ichimlik suvi
Drinking water
91 Suv
Water
92 Neft
Petrolcum
93 Sarmoya
Capital, means
94 Valyuta
Currency
95 Yer kadasri
Lang kadastre
96 Yer monitoringi
Monitoring of lang
97 Yer rentasi
Cround lond rent
72
98 Jamg’arma
Fob with ctorage
99 Idora, tashkilot
Institution agency
100 Import
Import
101 Yer fondi
land fond
102 Issiq
hoт
103 Ko’l
lake
104 Harorat
temperature
105 Shamol
wind
106 Tuproq
soil
107 Suv resurslari
water recourse
108 Joy
place
109 Global
global
110 Mahalliy
Local
111 Sug’orish
irrigate
112 Tuman
tog
113 Qor
snow
114 Chiroyli
city
115 Turist
tourist
116 Buloq
spring
117 Yomg’ir
rain
118 Ariqcha
brooklet
119 Sovuq
brasт
120 Dasht
steppe
121 Gektar
hectare
122 Daraja
gegrle
123 Iliq
warm
124 Janub
south
125 Shimol
North
126 Tog’lar
Mountains
127 Atmosfera
Atmosphere
128 Ekvator
Equator
129 Troposfera
Troposphere
130 Antitsiklon
Antitsiklon.
131 Flora
Flora
73
132 Fauna
Fauna
133 Tabiiy resurslar
Natural Resources
134 Faoliyat
Activity
135 Kasb
Profession,trade
136 Tafakkur
Thinking, mentality
137 Litsey
Lyceum
138 Uslub
Metod
139 Olim
Scientist
141 Texnologiya
Technology
142 Tajriba
Experience
143 Yangilik
The news
144 Innovatsiya
Innovation
145 Isloxot
Refirm
146 O’quvchi
Pupil
147 Neft
Oil
148 Tabiiy gaz
Gas
149 Tabiat zonasi
Natur zone
150 Kristallar
Crystal
Do'stlaringiz bilan baham: |