Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

m a’lum fan tarmog‘iga kiruvchi yoki
fanlar tutashgan joyda vujudga kelgan muayyan fan sohasida
qo‘llaniladigan usullar tizimi.
Flar bir fundamental fan, mohiyat- 
e ’tibori bilan, o‘z predmetiga va o‘ziga xos tadqiqot usullariga ega 
b o ig an sohalar majmuidir. Fanda, ko‘p hollarda tanlangan metod 
tadqiqotning taqdirini hal qiladi. Aynan bir daliliy materialni turli 
metodlar asosida o‘rganish ziddiyatli xulosalarga olib kelishi mumkin. 
Ilmiy bilishdagi to ‘g ‘ri metodni xarakterlar ekan, F.Bekon uni 
yoiovchining yo‘lini yorituvchi chiroq bilan qiyoslaydi.
Fan metodlarini
bilish jarayonida uning roli va o ‘mi nuqtai 
nazaridan: formal, empirik, nazariy tadqiqot, izohlash, shuningdek, 
boshqa metodlarga ajratishmumkin. O’z navbatida, bilishning sifat va 
son, bilvosita va bevosita original hamda faoliyatli metodlari ham 
mavjud. Metodlami tanlash va turli metodi tadqiqot faoliyatida qo
102

---

‘Hash o'rganilayotgan hodisa tabiati va qo ‘yilgan vazifalar bilan 
xarakterlanadi.
Fanlararo tadqiqot m etodlari 
- asosan fan sohalari tutashgan 
joyda amal qiladigan (metodologiyaning turli darajasi elementlarini 
birlashtirish natijasida yuzaga kelgan) bir qancha sintetik va integrativ 
usullar majmuyi. Mazkur metodlar kompleks ilmiy dasturlami amalga 
oshirishda keng qo‘llaniladi.
X ususiy ilm iy m etodlar 
- materiya harakatining asosiy shakliga 
mos 
bo'lgan muayyan fanda qo‘llaniladigan bilish 
usullari, 
tamoyillari, tadqiqot usullari va tartib-taomillari majmui. Mexanika, 
fizika, kimyo, biologiya va ijtimoiy-gumanitar fanlaming metodlari 
shular jumlasidandir. Xususiy fanlar metodlarining o'ziga xos 
xususiyatlari moddiy ifodasini topgan bilish vositalari: mikrofizikada 
zarralami tezlatgichlar, tibbiyotda a’zolar faoliyatini qayd etuvchi turli 
o'lchagichlar va shu kabilar hozirgi zamon metodologik tadqiqotining 
muhim tarkibiy qismi hisoblanadi.