Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

J a m iy a fn a y o tin i bilish,
tadqiq q il$ h usullari
Usui, uslub 
va faoliyat
k o'rin ish i
Tashki
tartibi;
iqtisodiy
Pedagogik
Umumiy
yoki
falsafiy
4
8-rasra. M etodlarning tasnifi
Hozirgi davrda metodologiya faqat ilmiy bilish sohasi bilan 
cheklanishi mumkin emasligi ayon bo’ldi va albatta, bilish 
chegarasidan chiqishi va o‘z sohasida amaliyotda ham qo‘llanishi 
zarur. Bunda bilish va amaliyotning uzviy aloqadorligiga e’tibor 
qaratmoq kerak.
Metodologiya 
fa q a t metodlarni emas, balki tadqiqotni ham
ta ’minlovchi
boshqa vositalarni ham o ’rganadi.
Tamoyil, qoida va ko’rsatmalar, 
shuningdek, kategoriya hamda tushunchalar mana shunday vositalar 
jumlasiga kiradi.
Fan m etodologiyasi uning strukturasi, taraqqiyoti, ilmiy tadqiqot 
vositalari va usullari, uning natijalarini asoslash yo'llari, bilim ni 
tajribaga tatbiq qilish m exanizmlari va shakllarini o'rganadi.
Xullas, m etodologiya m etodlar yig‘indisi va faoliyat turi haqidagi 
ta’limotdir.
101

---

M etodlarning tasnifi. 
Metodlar umumiylik darajasi va amal 
qilish
doirasiga ko‘ra bir necha guruhga bo‘linadi. Ular: fan metodlari, 
xususiy ilmiy metodlar, umumilmiy tadqiqot metodlari, empirik 
tadqiqot metodlari, nazariy tadqiqot metodlari, umummantiqiy 
metodlar, fanlararo tadqiqot metodlari, falsafa metodlari, ijtimoiy- 
gumanitar fanlar metodlari kabilardir (8-rasm). Quyida ulaming 
mazmunini tahlil qilamiz: [19].
2. 
Ilmiy tadqiqot ishlarini umum va um um ilm iy metodlari.
Ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish m a iu m bir sistemaga va 
oldindan ishlab chiqilgan rejaga asosan olib boriladi. Ilmiy 
tadqiqotdan ko‘zlangan maqsadga erishish aniq bir tadqiqot olib 
borish uslubiga tayangan holda va unga asosan amalga oshiriladi.
Umuman tadqiqotlar olib borishda juda ko‘plab usullardan 
foydalaniladi. Ulardan ayrimlari turli xil fan sohalarida foydalanilishi 
mumkin, (masalan, matematik usullar, fanning turli sohalarida 
qo‘llanilsa), aniq usullar aniq bir obyektning mohiyatini o‘rganish, 
ko‘zlangan ilmiy va amaliy muammoni yechish bilan bog‘liq tadqiqot 
obyektining xususiyatlari va o ‘ziga xos tomonlarini (masalan, 
sitokimyo usuli hujayralami, gistokimyo usuli to'qim alardagi 
kimyoviy jarayonlarni) o‘rganishda qoilaniladi. Quyida ilmiy 
tadqiqot ishlarini olib borishda foydalaniladigan fan (ilmiy) metodlari, 
umum va umumilmiy metodlarining mazmuni haqida so'z yuritamiz.
Fan (ilmiy) metodlari -