Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

4. 
Zam onaviy jam iyatda ilm iy tadqiqotni tutgan o ‘rni.
Insoniyat tarixida X V -X V I-asrlar “Buyuk geografik kashfiyotlar” asri 
bo'lg an bo'Isa, X X -asr “Ilmiy texnika revolyutsiyasi” (ITR) asri 
sifatida o 'z izini qoldirgan. Asta-sekin, m ahsulotlam ing yuqori 
texnologik intensivligi oshib bordi. Texnologiya ishlab chiqarish 
usullarini o’zgartirdi. X X -asm ing o'rtalariga kelib zavodning ishlab 
chiqarish rejim i ustunlik qildi. X X -asm ing ikkinchi yarmida
19

---

avtom atlashtirish keng tarqaldi. 
Darhaqiqat, dunyoning barcha 
m am lakatlarida, ayniqsa rivojlangan davlatlarda ITR tezlashdi, fan- 
texnika yutuqlarining hayotga tadbiq etilishi tezlashib bordi, ishlab 
chiqarish 
avval 
m exanizatsiyalashtirildi, 
keyinchalik 
avtom atlashtirildi, hozirgi kunda esa elktronlashtirildi, y a ’ni barcha 
xo 'jalik tarm oqlarida elektrotexnika, robottexnika yutuqlaridan keng 
m aqsadlarda foydalanilm oqda. Bu vaqtga kelib, yuqori texnologiyalar 
rivojlandi, axborot iqtisodiyotiga o'tish davom etdi. B ulam ing 
barchasi fan va texnologiyalar rivojlanishi tufayli ro'y berdi. Bu 
jam iyatda bir qancha ijobiy natijalarga va qator m uam m olarga yuzaga 
kelishiga olib keldi, y a ’ni:
Birinchidan, 
xodim larga qo'yiladigan talablarning oshishi. Ular 
m utaxasislardan yangi texnologik jarayonlarni tushunish bilan bir 
qatorda katta bilim lam i talab qila boshladilar;
Ikkinchidan, 
miya ishchilari - aqliy m ehnat egalari, olimlar, 
tadqiqotchilar, ya'ni ishlashi, faoliyati chuqur ilmiy bilim lam i talab 
qiladigan odam lar ulushi ortdi.
Uchinchidan, 
ilm iy-texnikaviy 
taraqqiyot 
tufayli 
jam iyat 
farovonligining 
o'sishi 
va 
jam iyatning 
ko'plab 
dolzarb 
m uam m olarining hal etilishi odam lam ing m uam m olarini hal qilish va 
hayot sifatini yaxshilashga im kon beradigan ilm -fan qobiliyatiga 
om m aning ishonchini oshirdi.
Ushbu yangi e'tiqod m adaniyat va ijtim oiy fikm ing ko'plab 
sohalarida o'z aksini topgan. K osm ik tadqiqotlar, atom energiyasini 
yaratish, robototexnika sohasidagi dastlabki yutuqlar ilmiy, texnikaviy 
va ijtimoiy taraqqiyotning m uqarrarligiga ishonchni uyg'otdi, ochlik, 
turli bedavo kasalliklar va hokazolar kabi m uam m olam i tezroq hal 
qilish umidini uyg'otdi.
Bugungi kunda zam onaviy jam iyatda fan, zam onaviy ilmiy 
tadqiqot natijalari inson hayotining ko'plab qirralarida, jam iyatning 
barcha sohalarida muhim rol o'ynaydi, deb ayta olamiz. Shubhasiz, 
zamonaviy ilmiy tadqiqot natijalarini am alda joriy etilishi fanning 
rivojlanish darajasini oshirib, u jam iyat rivojlanishining asosiy 
ko’rsatkichlaridan biri bo'lib xizm at qilishi m um kin va bu, albatta, 
davlatning iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, m adaniy jihatdan taraqqiy 
etishini, jam iyat a ’zolarining m adaniyatli, m a'lum otli, zam onaviy 
rivojlanishlariining ko'rsatkichi sifatida baholanadi.
20

---

Zam onam izning global m uam m olarini hal qilishda ijtim oiy kuch 
sifatida farming vazifalari, zam onaviy ilmiy tadqiqot natijalari ju d a 
muhimdir. B unga misol ekologik m uam m olar. M a'lum ki, tezkor 
jlmiy-texnik taraqqiyot jam iyat va inson uchun sayyoram izning tabiiy 
resurslari, havo, suv va tuproq ifloslanishi kabi xavfli hodisalarning 
asosiy sabablaridan biridir. 
Shu sababli, fan bugungi kunda 
antropogen ta ’sirdagi m uhitda ro'y beradigan keskin va zararli 
o'zgarishlam ing om illaridan biridir. B uni olim lam ing o'zlari ham
yashirishm aydi. Ilmiy m a'lum otlar ekologik xavfning darajasi va 
param etrlarini aniqlashda yetakchi rol o'ynaydi, bunda avvalo ilmiy 
tadqiqot 
natijasida 
yuzga 
kelgan 
va 
kelayotgan 
ekologik 
m uam m olam ini sabablari aniqlanadi va keyin uni ilmiy asosda 
b artaraf etish chora-tadbirlari ishlab chiqiladi.
Jam iyat hayotida ilm -fanning tobora ortib borayotgan roli uning 
zam onaviy madaniyatdagi alohida m avqeini va ijtim oiy ongning turli 
qatlam lari bilan o'zaro m unosabatlarining yangi xususiyatlarini 
keltirib chiqardi. Shu m unosabat bilan ilmiy bilish xususiyatlari va 
uning kognitiv faoliyatning boshqa shakllari (san'at, kundalik ong va 
boshqalar) bilan aloqasi m uam m osi ju d a dolzarbdir. Bu m uam m o 
tabiatan falsafiy bo'lib, ayni paytda katta amaliy aham iyatga ega. 
Fanning o'ziga xos xususiyatlarini tushunish m adaniy jarayonlam i 
boshqarishda ilmiy usullam i am alga oshirish uchun zarur shartdir.
Ilm iy-texnik taraqqiyot sharoitida fanning o'zini boshqarish 
nazariyasini yaratish, hayotga innovatsion g 'o y alam i q o'llash, borliqni 
spetsifik 
(m uayyan 
sohalar, 
tarm oqlar, 
jarayonlar, 
obyektlar 
darajasida) darajada tadqiq etish, o'rganish, m a’lum otlam i to'plash, 
ilmiy tahlii qilish jam iyat va tabiat hayoti uchun zarurdir. Demak, 
xulosa qilib shuni aytish m um kinki, hozirgi zam onaviy, rivojlangan 
jam iaytda ham zam onaviy ilmiy tadqiqot natijalari, ilm -fan yutuqlari 
qadim gi davrlarda ham dolzarb m asala bo'lgan, bugungi kun uchun 
ham o 'z dolzarbligini kam aytirm agan, va shubhasiz, kelajakda fan 
dolzarb bo'lib qolaveradi.