Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

statistik xarakteristikasi 
haqida oldindan qilingan biron-bir taxmin 
(faraz) statistik gipoteza deb ataladi. Boshqacha aytganda, ma'lum 
taqsimot parametrining taxmin qilinayotgan kattaligi ilgari surilgan 
gipoteza demakdir. Gipoteza statistik, nol va konkurent, oddiy va 
murakkab turlarga bo'linadi. Olg'a surilgan gipotezani to'g'ri yoki 
noto'g'riligini statistik usullarni qo'llab tekshirish gipotezani statistik 
tekshirish deb ataladi. Gipotezani statistik tekshirishda ikki holatda 
noto'g'ri xulosaga kelish va ikki xil xatoga yo'l qo'yilishi mumkin:
• birinchi tur xato - to'g'ri gipoteza rad qilinishi;
• ikkinchi tur xato - noto'g'ri gipoteza qabul qilinishi;
5. 
V ariatsiya 
to’g ’risida 
tushuncha 
va 
variyatsiya
ko’rsatkichlari. 
(Sanginova A. Variatsiya ko’rsatkichlari. Referat. 
TMI, KBI-65-guruh talabasi., o'q. Jamaldinova A.) Toshkent-2014)
Statistikaning 
muhim 
vazifalaridan 
biri 
faqatgina 
umum lashti ruvchi
ko’rsatkichlami (o’rtachalarni) hisoblash bilan cheklanmasdan, balki 
to’plam
birliklarining o ’rtachadan tafovutini, farqini, chetlanishini ham 
o’rganishdir.
Bu ishni statistika variatsiya ko’rsatkichlari yordamida bajaradi.
“V ariatsiya” 
so’zi lotincha “variatio” so’zidan kelib chiqqan 
bo’lib, o ’zgarish, farq, tebranishni bildiradi. Ammo har qanday farq 
ham variatsiya bo’lavermaydi.
Statistikada variatsiya deganda, o ’zaro qarama-qarshi omillar 
ta’sirida bo’lgan, bir turli birlikdan tashkil topgan miqdoriy 
o’zgarishlarga tushuniladi.
O ’rganilayotgan belgining tasodifiy va surunkali (sistematik) 
variatsiyalari bo’lishi mumkin.
Tasodifiy 
variatsiyani 
boshqarib 
bo’lmaydi. 
Surunkali 
variatsiyaga qisman bo’lsada, ta’sir o’tkazish mumkin. Surunkali
157

---

variatsiyani tahlil qilish asosida o ’rganilayotgan belgida o’zgarishni 
unga 
ta’sir 
qiluvchi 
omillarga 
qanchalik
bog’liqligini baholash mumkin. Masalan, ajratilgan to ’plam birliklari 
variatsiyasining kuchi va xarakterini o ’rganishda, ular miqdoriy, 
ayrim vaqtlarda sifat tomondan qanchalik turdosh ekanligini va shu 
vaqtning o ’zida aniqlangan o ’rtacha ular uchun xarakterli ekanligini 
statistik baholash mumkin.
Shunday qilib, o ’rtalashtirilgan birliklar (xi) o’rtachadan har xil 
farqda (uzoqlikda, yaqinlikda) bo’ladi va ular variatsiyaning turli 
ko’rsatkichlari orqali baholanadi[18]: