Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

' 
Metod 
(yunon. metods - usul) keng ma'noda ijodiy faoliyatning 
har 
qanday 
shakli kabi ma’nolarni 
a n g la ta d i. 
Metod u yoki bu shaklda 
aium qoida, tartib, usul, harakat va bilim mezonlarining yig'indisi 
hamdir. U tamoyillar, talablar tizimi b o iib , subyektni aniq vazifani 
bajarishga, faoliyatning shu sohasida m a’lum natijalarga erishish sari 
yo'naltiradi. U haqiqatni izlashda vaqt, kuchni tejaydi, maqsadga eng 
yaqin va oson y o i bilan yetishishga yordam beradi[l]..
Metodning asosiy vazifasifaoliyatni bilish va bosltqa shakllarini
boshqarish dan iborat.
Biroq:
- birinchidan, metod va metodologik muammolaming rolini inkor 
qilish yoki to ‘g‘ri baholamaslik («metodologik negavizm»);
- ikkinchidan, metodning ahamiyatini boittirish, mutlaqlashtirish, 
uni barcha masalalaming kaliti, ilmiy yangiliklami yaratishning eng 
qulay vositasi (metodologik eyforiya), deb tushunish noto'g‘ridir.
Har qanday metod muayyan nazariya asosida yaratiladi va 
tadqiqotning zaruriy sharti sifatida namoyon bo'ladi. Har bir 
metodning samaradorligi uning chuqur mazmun va mohiyatga egaligi, 
nazariyaning fundamentalligi bilan asoslanadi. 0 ‘z navbatida, metod 
mazmuni kengayib boradi, ya’ni bilimning chuqurlashishi va 
kengayishi, tajribaga tatbiq etilishi bilan metodning ko!lami ham 
o‘zgaradi.
Ilmiy bilishda nafaqat ilmiy natija (bilimlar majmuyi) va 
predmetning mohiyatini anglash, balki unga eltuvchi yo‘l, ya’ni metod 
ham haqiqiy bo'lm og'i lozim. Shunga ko‘ra, predmet va metodni bir- 
biridan ayri holda tushunish mumkin emas. Har qanday metod u yoki 
bu darajada real hayotiy jarayonlarda shakllanadi va yana unga 
qaytadi. Metod har qanday tadqiqot boshlanishida to ‘la holda 
namoyon bo'lmasada, m a’lum darajada predmetning sifat o‘zgarishi 
bilan har safar yangidan shakllanadi.
Metod bilish predmeti va harakatni sun’iy ravishda bog‘lamaydi, 
balki ulaming xususiyatlari o ‘zgarishi bilan o‘zgarib boradi. Ilmiy 
tadqiqot predmetga daxldor dalil va boshqa belgilami jiddiy bilishni 
talab qiladi. U m a’lum materialning harakati, uning xususiyatlari, 
rivojlanish shakllari va boshqlarda namoyon boMadi. Demak, 
metodning haqiqiyligi, eng awalo, tadqiqot (obyekt) predmetining 
mazmuni bilanm bog‘liq. Metod subyekt bilan chambarchas
99

---

bog liqdir. 
Boshqacha 
qilib 
aytgan-da, 
«inson 
umum 
metodologiyaning markazidir» [19].
^kkinchidan, har qanday metod у yoki bu darajada boshqaruv 
quroli vazifasini bajaradi.
Metod subyekt va obyektning murakkab dialektikasi asosida 
nvojlartadi va bunda oxirgisi hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi. Shu 
ma noda, har qanday metod, eng avvalo, obyektiv, mazmunli va 
konkret bo'lsada, ayni paytda, subyektiv hamdir. Biroq u faqat mavjud 
qoidalar tizimi emas, balki obyektiv ilmiylikning davomi sifatida 
namoyon bo‘ladi.