Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetining shahrisabz filiali yosh fiziologiyasi va gigiyena

Ixtiyoriy harakat tezligi
, 
faol diqqatning barqarorligi, kо‘chuvchanligi va tezligini, aqliy 
ishchanlik kobiliyatini aniqlash. 
Ishdan maqsad
: Maktab о‘quvchilarida ixtiyoriy harakat tezligi turli yoshda turlicha bо‘lishiga 
ishonch hosil qilish.Har xil yoshdagi о‘quvchilarida faol diqqatning barqarorligi,kо‘chuvchanligi va tezligini 
aniqlash.Talabalarda aqliy ishchanlik qobiliyatini aniqlash. 
 
Ixtiyoriy harakat tezligini aniqlash
Ixtiyoriy harakat tezligi va aniqligi bolaning nerv va muskullar tizimining rivojlanganligiga,koordinatsiya 
mexanizmining taraqqiy etganligiga bog‘liq.Kichik maktab yoshidagi bolalarda muskul tolasining diametri 
kattalarnikiga nisbatan kichik,muskullarning chidamliligi esa 70%, charchash darajasi kattalarga nisbatan 2,5 

---

67 
marta katta.Kichik yoshda harakatlar koordinatsiyasi xali yetarli bо‘lmaydi,chunki о‘tkazuvchi nerv 
tolalarining miyelinlashuvi tugamagan bо‘ladi. 
Sport bilan shug‘ullanish harakatlar koordinatsiyasini muvofiqlashtiradi. Harakatlarda aniqlik, tezlik, 
uyg‘unlik ortadi. 12-13 yoshlarda jinslar orasida kuch, chidamlilik jixatidan farqlar paydo bо‘la boshlaydi. 14-
15 yoshda jinsiy yetilish tufayli garmonal tenglik о‘zgaradi. Buning natijasida markaziy asab tizimining 
ta’sirchanligi ortadi, harakatlar koordinatsiyasi buziladi. Ya’ni harakatlar qо‘pol, noaniqroq bо‘lib qoladi. 16 
yoshdan sо‘ng organizmda garmonal tenglik tiklanadi. 
Asab tizimining ta’sirchanligi kamayadi,harakatlar koordinatsiyasi yaxshilanadi, kuch va chidamlilik 
ortadi.18-19 yoshda bu kо‘rsatkichlar kattalarniki bilan tenglashadi. 
Bolaning asab va muskullar tizimining rivojlanganligi darajasi, qо‘l panjasining ixtiyoriy harakatlari 
tezligi bilan aniqlanadi. Buning uchun har bir о‘quvchi oq varaqqa uchta 10x10 о‘lchamdagi tо‘rt burchak 
chizadi. 
“Boshladik” buyrug‘i berilganda har bir о‘quvchi iloji boricha birinchi tо‘rt burchak ichiga kо‘proq va 
tezroq nuqtalar qо‘yishi kerak.10 soniyadan sо‘ng “tо‘xta” buyrug‘i beriladi va о‘quvchilar nuqta qо‘yishni 
tо‘xtatishadi. 
Bu tajriba uch marotaba takrorlanadi. Sо‘ng har bir tо‘rtburchak ichidagi nuqtalarni sanab, yoniga yozib 
qо‘yadi va о‘rtacha natijani hisoblaydi. Buning uchun natijalar qо‘shilib tajribalar soniga bо‘linadi. О‘rtacha 
natija 1-jadval bilan solishtiriladi. 
Bajarilgan ishni foizlarda hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi. 
Bu yerda: 
A – о‘quvchining о‘rtacha natijasi 
S – yoshga nisbatan umumiy о‘rtacha kо‘rsatkich (1-jadval). 
О‘quvchining о‘rtacha natijasi umumiy natijadan ±15% ga farq qilishi ixtiyoriy harakat tezligi meyorda 
ekanligidan darak beradi. 
1-jadval 
Yoshi 
Nuqtalar soni 
О‘g‘il 
Qiz 
7 
40 
35 
8 
45 
38 
9 
52 
41 
10 
56 
44 
11 
58 
47 
12 
60 
51 
13 
63 
53 
14 
65 
55 
15 
67 
58 
16 
70 
62 
17 
75 
66 
18 
80 
72