Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

“Sayrul-ibod  ilal-maod”  (“Alloh  bandalarining  qaytar  makonga  safari”)  va  10  ming  baytdan 
ortiq  hajmdagi  “Hadoyiq-ul-haqiqa”  (“Haqiqat  bog’lari”)  dostonlari  mintaqa  adabiyotida 
yangicha  yo’nalishga asos solgan edi. Undan keyin XII asr  ikkinchi  yarmida  yashab  ijod  etgan 
Abdulvosi’  Jabaliy  (vafoti  1160),  Anvariy  (vafoti  1191),  Asiriddin  Axsikatiy  (1108-1196), 
Xoqoniy  (1120-1199),  Zohir  Faryobiy  (vafoti  (1202)  kabi  qator  taniqli  shoirlar  ham  saroy 
madhiyago’yligini tark etib, ijtimoiy-falsafiy ruhda qasidalar yozishga kirishdilar.  
Navoiy  Sanoiy  ijodini  baholashda  o’sha  davr  an’anasiga  zid  borib,  uni  “haqiqat  tariqi” 
suxanvarlari qatorida emas, “haqiqat asrorig’a majoz tariqini maxlut” qilganlar safida tilga 
olgan.  Darhaqiqat,  asarlari  o’z  vaqtida  buyuk  xalaflari  (izdoshlari)  tomonidan  so’fiyona  ruhda 
talqin  etilgan  bo’lishiga  qaramay,  Sanoiy  ham,  Anvariy  va  Hoqoniylar  ham  hanuz  tom 
ma’nodagi  sufiy  shoirlar  emas  edilar.    Sanoiyning  “Hadoyiq  ul-haqiqa”  asarini  Evropa 
sharqshunoslari uzoq vaqt “tasavvuf qomusi” deb talqin etgan bo’lsalar-da, bu asarni diqqat bilan 
o’rgangan E.E. Bertelьs bunday qarashni quvvatlamaydi. Darhaqiqat, 10 bobdan iborat bu yirik 
dostonda,  Navoiy  asosli  ravishda  ta’kidlaganidek,    tasavvufga  oid  mavzular    boshqa  falsafiy-
ijtimoiy masalalar bilan aralash (maxlut) holda bayon etilgan. 
Sanoiy  va Anvariylar boshlab bergan she’riyatga yangicha yondoshuv  ularning  yaqin 
izdoshlari  -  XII  asr  oxirgi  choragidan  boshlab  fors  tilidagi  she’riyat  osmonida  porlagan  ikki 
yorqin  yulduz  Nizomiy  Ganjaviy  (1141-1202)  va  Farididdin  Attor  (1147-1229)    siymolari 
misolida ikki alohida yo’nalish bo’yicha rivoj oldi.  
Bu ikki yo’nalishning farqi nimada?