|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
TILLAR FAKULTETI
O‘ZBEK TILI VA ADABIYOTI KAFEDRASI
5111200-O‘zbek tili va adabiyoti
III kurs, 302-guruh talabasi Sharipova Havasxonning Oybekning “Qutlug’ qon” romanida xarakter evalyutsiyasi
mavzusidagi
KURS ISHI
Himoyaga tavsiya etaman Ilmiy rahbar: F.F.N . A.Shoimov
Kafedra mudiri: PhD. F.Burxanova
“___” _____2021 “___” _____2021
Toshkent-2022
MUNDARIJA
KIRISH….................................................................................................................3
I BOB Oybek ijodida xarakter evolutsiyasining ahamiyati
1.1 Oybek asarlarida xarakter xususiyatlari……………………………….……..…6
1.2 “Qutlug’ qon” romanida xarakterlik…………………………………….……..13
II BOB Badiiy adabiyotda xarakterlik evolutsiyasi nima?
2.1 “Qutlug’ qon” romanining mazmuni haqida…………………………….…….20
2.2 “Qutlug’ qon” romanining adabiyotimizda tutgan o’rni………………...…….25
XULOSA…………………………………………………………………………28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………….…….29
KIRISH
«Qutlug‘ qon» romani til va badiiy mahorat jihatdan diqqatga sazovordir. Asarda adib obraz yaratishda psixologik tahlil san’atidan, xalq tili boyliklaridan ustalik bilan foydalangan. Obraz xarakterini, personaj tilini tabiiy va jonli qilib tasvirlagan. Shunga ko‘ra romandagi har bir obrazning o‘z ichki va tashqi dunyosi bor, o‘z xarakter va individual tili bor. Masalan, Abdushukur tilidan ishlatilgan «g‘olibo maqsad», «kaminaning g‘oyaviy hayoti», «e voh, zavoli Turkiston», «milliy sarmoya», «o‘z boylarimiz – musulmon boylarimiz» singari so‘z va iboralar individual tus bergan. Asar haqida fikr yuritgan olim Homil Yoqubov shunday degan edi: “Badiiy asarda personaj nutqi singari maullif nutqi ham aniq va obrazli bo‘lishi, milliy tarovat bilan bezangan, davr ruhi bilan sug‘orilgan bo‘lishi shart. Bu jihatdan romanning tili ibratlidir”. 1
Romanda personajlar tili singari muallif nutqi ham katta mahorat bilan ishlangan. Asarda Oybek jonli xalq tili boyliklari: Xalq maqollari, hikmatli so‘zlar va obrazli iboralardan, shuningdek o‘xshatish, sifatlash, jonlantirish, mubolag‘a, majoz kabi tasviriy vositalardan unumli foydalangan. Bundan tashqari, yozuvchi xalq maqol va hikmatli so‘zlar darajasida turuvchi «yer sotgan – er bo‘lmaydi, er – yer sotmaydi», «jabrning to‘qmog‘iga toqat yo‘q», «xalq o‘z ishini o‘zi biladi», «o‘tinsiz qozon qaynamaydi» singari sermazmun, chiroyli jumlalar va obrazli iboralar yaratgan.
«Qutlug‘ qon» romani syujet va kompozitsiya jihatdan ham tahsinga loyiqdir. Unda asar g‘oyasini va obrazlar xarakterini ochishga xizmat qilmaydigan tasvirlar, oshiqcha voqea va epizodlar yo‘q. Yozuvchi voqealar tasvirini ortiqcha cho‘zmaydi. Voqeadan voqea chiqarish va ularni tabiiy tarzda bir-biri bilan bog‘lash orqali asosiy syujet chizig‘ini vujudga keltiadi. Shu bilan birga, syujetni xarakter yaratish ishiga mohirona xizmat qildiradi.
Kezi kelganda shuni ham aytish kerakki, roman ayrim qusurlardan ham holi emas. Asarda o‘sha davr taqazosiga ko‘ra sotsialistik realizm talabiga binoan rus inqilobchi Petrov obrazi sun’iy ravishda kiritilgan, uning Yo‘lchiga ko‘rsatgan ta’siri ideallashtirilgan. Jadid Abdushukur esa bir tomonlama tasvirlanib, o‘quvchida yoqimsiz taasurot qoldirishga urunilgan.
Roman asosida yotgan ziddiyat chizig‘i asosan Yo‘lchi bilan Mirzakarimboy o‘rtasida tortilib, boshqa personajlar bu har ikkala tevaragida guruhlasha boshlaydilar. Oybek go‘yo tog‘a bilan jiyan o‘rtasida boshlangan bu «xonaki» ziddiyatni shunday mahorat bilan tasvir etib va rivojlantirib boradiki, u pirovardida 1916 yil qo‘zg‘oloni voqealari bilan uzviy ravishda tutashib ketadi. Shu ma’noda romanning asosiy qahramonlari butun o‘zbek xalqi uchun ahamiyatli bo‘lgan katta ijtimoiy masalalarni olg‘a sura oluvchi kuchga aylanadilar.
Oybek asar qahramonlari obrazini yaratishda ikki xil yo‘lakdan borgan. U Yo‘lchi va Gulnor obrazlari mohiyatini ochishda ular hatti-harakatlari tasviriga e’tiborini qaratgan bo‘lsa, Mirzakarimboy o‘zining insoniy mohiyatini o‘z so‘zlari bilan ochadi. Bu so‘nggi tasvir usuli Yormat obrazini yaratishda yozuvchiga yordamga keladi.
Asarning tili va uslubini belgilashda Oybek Abdulla Qodiriy izidan emas, ko‘proq yozuvchi Cho‘lpon orqasidan borgan ko‘rinadi. Yozuvchining tasvir uslubida ritm muhim rol o‘ynaydi. Oybek, Cho‘lponning «Kecha va kunduz» romanida bo‘lgani kabi, asar muqaddimasi (ekspozitsiyasi) ga katta o‘rin ajratadi; voqealar g‘oyat sust rivojlanib boradi. Ammo qahramonlar obrazi yorqinlashib, kurash maydoni bir qadar yorishgach, harakat keskin rivojlanib ketadi. Bunday o‘rinlarda tasviriy tafsillar ham, peyzaj ham qahramonlarning nuqtalari ham nihoyatda qisqaradi. 2
Asar mazmuni va obrazlar tizimi
Har bir yozuvchi o‘z xalqi va sinfi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan muayyan davrining ziddiyatli tasviriga alohida e’tibor qiladi. Oybek o‘zining «Qutlug‘ qon» romanida o‘zbek xalqining ijtimoiy zulmga qarshi hayot-mamot kurashiga otlanganligini ko‘rsatgan, unga o‘zbek xalqi manfaatlari nuqtayi nazaridan yondashgan. Bu asarda qahramonlar xarakterlari ana shu kurash jarayonida ochilgan, toblangan. Bundan tashqari, asar g‘oyai ham kurashlar zaminida jozibali, yorqin, ta’sirli, emotsional tarzda ochilgan.
Oybek «Qutlug‘ qon» romanini 1937 yillarda yoza boshladi. Oybek «bu romanni yozishda men hech qanday manbaa, materiallar to‘plamadim, chunki bu asarni men yozish uchun bolaligimdan hayotni kuzatishni sevganligimdanmi, ko‘nglimdan, xotiramdan «Qutlug‘ qon» romani quyilib kelaveribdi. Romanni qisqa fursatda yozib tugatdim» - degan edi.
1940 – yilda chop etilgan «Qutlug‘ qon» romani – badiiy jihatdan yetuk asar. Una mamlakat o‘tmishidagi hayot haqiqati mohirona ko‘rsatilgan. O‘zbek xalqining 1917 – yil to‘ntarish arafasidagi og‘ir hayoti, ozodlik yo‘lida olib borgan kurashlari keng va atroflicha tasvirlangan.
Oybekda bunday g‘oyaviy-tematik asos dastlab asar qahramonlari sifatida xalqning ilg‘or vakillarini tanlashda ko‘rindi. Qahramonlarning rivojlanishiga, olg‘a qarab harakat qilishda tasvirlash ham mana shu g‘oyaviy yo‘nalishdan kelib chiqadi. Oybekni birinchi galda xalq ichidan chiqqan kishilar harakterida asta-sekin, evolyutsion suratda maydonga chiqib. Ma’lum vaqtdan so‘ng shu kishilarni ozodlik uchun kurashuvchilarga aylantirgan o‘zgarishlar qiziqtiradi. Oybek xarakterlar o‘sishi va shakllanishini o‘tkir qarama-qarshiliklar kurashining natijasi sifatida beradi. Demak, «Qutlug‘ qon»da harakterlar ta’sirida muallifni asosan ikki masala bo‘lib qahramonlarning xarakterlarida yuz bergan yangi sifat o‘zgarishlari; ikkinchisi – oqibat natijasida qahramonlarning xarakterlaridagi o‘zgarishlarni vujudga keltiradigan qarama-qarshi kuchlar kurashidir. Abdurauf Fitrat ta’kidlaganidek, “Adabiyot – fikr, tuyg‘ularimizdagi to‘lqinlarni so‘zlar, gaplar yordami bilan tasvir qilib, boshqalarda ham xuddi shu to‘lqinlarni yaratmoqdir.”
Do'stlaringiz bilan baham: |
