|
Suvning qattiqligi. Suvni qattiqligini unda erigan Kaltsiy va Magniy ionlari hosil qiladi. Yumshoq, nisbatan qattiq, va qattiq suvlar tafovut qilinadi. Suvni umumiy qattiqligi – xom suvni qattiqligi, ketgaziladigan qattiqlik- suvni tindirganda yoki qaynatganda ketadigan va suvni ketmaydigan qattiqligi – suvni qaynatganda ham kamaymaydi, ketmaydi. Qattiq suvda sabzavot va mevalar yaxshi pishmaydi, goʻsht ham yaxshi pishmaydi, chunki ulardagi oqsil kaltsiy va magniy bilan birikib erimaydigan birikmalarni hosil qiladi, bu birikmalar odamni ichagida oʻzlashtirilmaydi. Ichimlik suvini qattiqligi 7 mg/litrdan oshmasligi kerak. Bu koʻrsatkichni graduslarda ham ifodalash mumkin. 1 mg/ekv suvni qattiqligi 2,8o ga teng. 20o dan ortiq boʻlsa qattiq suv, 10o dan kam boʻlsa yumshoq suv deb qabul qilingan.
Temir tuzlari. Suvda temir tuzlari boʻlsa zararsiz, lekin juda koʻp boʻlsa suvga nim achchiq, metallsimon maza beradi va sargʻish yoki sariq qoʻngʻir rang berib uning tiniqligini kamaytiradi. Ichimlik suvlarida 0,5 mg/l temir boʻlishiga ruxsat etiladi (ochiq suv havzalarida), 1 mg/l gacha (yer osti suv manba'larida).
Ftor. Suv tarkibida ftorni boʻlishi tishlarni holatiga oʻzini ta'sirini koʻrsatadi. Agarda suvda ftor koʻp boʻlsa flyuoroz – tishni emal qismida qora dogʻlar hosil boʻladi, u tishlarni yemirilishiga olib keladi. Suvda ftor kam boʻlsa kariyes kasalligi kuchayadi. Suvda ftor miqdori 1,5 mg/l dan koʻp boʻlmasligi kerak. Uni gigiyena
me'yori 0,7-1,0 mg/l. Agarda suvda ftor boʻlmasa yoki kam boʻlsa suvga natriy ftor qoʻshib sun'iy ravishda ftorlanadi.
Suvni epidemiologiya ahamiyati. Har xil suv manba'laridagi tabiiy suv bir qancha kimyoviy birikmalar, har xil mikroflora, gijja tuxumlari, viruslar boʻlib, odamlarni zaharlanishiga, hamda epidemiya, endemiya holatlariga kasalliklarga sababchi boʻlishi mumkin. Suv har xil kasallik qoʻzgʻatuvchilarini oʻtkazib turadigan muhit boʻlib shular jumlasiga yuqumli kasalliklar ham kiradi. Suv orqali yuqadigan yuqumli kasalliklarni suv orqali yuqishi deyiladi. Unga qorin tifi, dizenteriya, vabo, yuqumli gepatit, poliomielit hamda hayvonlarni yuqumli kasalligi tulyaremiya va leptospiroz kasalliklari kiradi. Suvni kasallik chaqiruvchi mikroblar bilan ifloslanishi turli yoʻllar bilan borishi mumkin. Ulardan eng koʻp tarqalganlari yaxshi tozalanmagan oqava suvlarni chiqarish, ayniqsa yuqumli kasalliklar shifoxonasidan, hayvonlar shifoxonasidan, hayvonlar mahsulotini qayta ishlaydigan korxonalardan va sanoat korxonalaridan, kir yuvish korxonalaridan chiqariladigan suvlar. Bundan tashqari har xil yogʻin-sochinlarda, sellarda qor erishi natijasida ichimlik suvlari odam axlatlari bilan ifloslanishi mumkin. Suv havzalari yovvoyi hayvonlarning chiqindilari bilan ham ifloslanishi mumkin, xossatan kemiruvchilarni axlati va siydigi bilan, ularda esa tulyaremiya va leptospiroz kasalliklarini keltirib chiqaradigan mikroblar boʻlishi mumkin. Kasallik chaqiradigan mikroblar bilan ifloslangan suv odamlar orasida yoppasiga kasallik keltirib chiqarishi mumkin. Yer yuzasidagi suvlar koʻproq zararlanadi, artezian suvlar kamroq zararlanadi.
Sun'iy suv havzalarida suvni yetarli darajada tozalanmasa va zararsizlantirilmasa bir qator yuqumli kasalliklarni tarqatuvchilari boʻlishi mumkin. Ifloslangan suv havzalarida koʻpincha stafilakokklar, streptokokklar, ichburugʻ kasalliklari, poliomielit kasalliklari chaqiruvchilari boʻlishi mumkin. Tabiiy suv havzalarida, yoppasiga hamma choʻmiladigan joylarda, choʻmiladigan joyda odamlar koʻp boʻlsa yaxshi tozalanmagan suv quyilsa unday joylarda ham bakteriyalar bilan ifloslanish koʻriladi. Bu holatlarni choʻmilish uchun joy tanlayotgan vaqtda inobatga olish lozim.
Suvni biologik ifloslanishini koʻrsatkichlari
Mikrob soni – 1 ml suvdagi mikroblar soni.
Koli titr – bitta ichak tayoqcha boʻlgan suvni miqdori.
Koli indeks – bir litr suvda boʻlgan ichak tayoqchasini soni.
Mikrob soni suv ichak tayoqchasi va boshqa mikroblar uchun yoqimli yoki yoqimsiz ekanligini koʻrsatadi. Gigiyena me'yoriga asosan bir ml suvda 100 dan ortiq mikrob boʻlmasligi kerak. Quduq suvlarida esa 1 000 dan ortiq boʻlmasligi kerak. Suzish suv havzalarida bir ml suvda 1000 dan ortiq mikrob boʻlmasligi kerak.
Suvni flora va faunasi. Davlat standartiga asosan “ichimlik suvi” koʻzga koʻrinadigan suv jonivorlarini tutmasligi kerak.
Suv ta'minot manba'lari. Suv ta'minot manba'lari asosan – yopiq suv havzalari (yer osti suvlari) va ochiq suv havzalaridan (daryo, koʻl, suv havzalaridan) iborat.
Yopiq suv manba'i. Yer ostidagi suvlar asosan atmosfera suvlari yomgʻir, qor, daryo, koʻl suvlarini tuproqdan asta-sekin filtrlanib oʻtib, yer osti jinslari qum, loy, granit qavatlarida yigʻilishidan hosil boʻladi. Yer ostidagi suv oqadigan qavatni joylashish chuqurligiga qarab yer ostidagi suvlar tuproq osti va plastlararo suvlarga boʻlinadi. Tuproq osti suvlari birinchi eng yuza qavatda joylashib, yer yuzasiga yaqin joylashadi. Yuqori tomondan suv oʻtmaydigan tuproq qavati bilan himoyalanmagan boʻladi. Plastlar orasidagi suvlar yerni suv oʻtadigan qavatlarini chuqur qismida, yer jinslarini suv oʻtmaydigan qavatida joylashgan boʻladi. Bular gigiyena tomonidan aholini suv bilan ta'minlash uchun eng xavfsiz ishonchli hisoblanadi. Yer yuzasiga chiqadigan yer osti suvlarini buloqlar deb atalib, ular juda toza yuqori sifatli, chuchuk yoqimli hisoblanadi.
Ochiq suv manba'i. Ochiq suv manba'idagi suvlar kam mineral tuzlarni tutishi bilan farq qiladi. Ularni fizik xususiyatlari yer osti suvlariga nisbatan keskin farq qiladi. Ularni kimyoviy tarkibi, fizik xossalari va bakteriyalar bilan ifloslanishi doimo oʻzgarib turadi. Bu oʻzgarishlar yil fasllariga, mahalliy sharoitga bogʻliq boʻladi. Yilning qor, yomgʻir, yogʻgan va sel oqgan vaqtlarida, yer yuzasidagi hamma yomgʻir suvlari bilan oqib, suv manba'larini ifloslantiradi. Bu suvning organoleptik xususiyatlarini keskin oʻzgartirib yuboradi. Ochiq suv manba'lari koʻpchilik
holatlarda sanoat, qishloq xoʻjalik, maishiy chiqindilarning tashlash joyi boʻlishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
