Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti,, N. R. Alimqulov, N. B. Sultanova

Тest
1 .
h =90 tenglik nimani bildiradi? 
A. Quyos hning ufkdan balandligi
B . Quyos hning tropos feradan balandligi
C . Quyos hning yer yuzidan balandligi
D. Quyos hning atmos feradan balandligi
2.
Yer tezligi 29,8km/s ek bо‘ls a, 2 soatda
qancha mas ofani bos ib о‘tdi?
A. 214000 B . 314000
C . 414000 D. 514000
МУА ММОЛИ ВА ЗИЯТ
N ima sa ba bda n qut b
kunla ri v a qut b t unla ri ho sil
bo ’la di?
Simtom
Yerning s hars imonligini is botlovchi 
qanday dalillarni bilas iz?
A MA LIY KO’ NIKMA
Yerning Quy osh at rofida
a y la nishining g eogra fik oqibqt larini
a y tib bering

---

152 
uchun o’quv muassalarini axborotlashtirish uchun doimo axborot vositalarini 
yangilab turish lozim. Buning uchun esa moddiy mablag’lar zarur. 
Ta’lim soxasini axborotlashtirish natijasida qator atama va tushunchalar 
vujudga keladi. Ammo maktablarda kompyuterlarni paydo bo’lishi bilan vujudga 
kelgan tushuncha va atamalar bir tekisda va mazmunda emas. Bunda so’z 
“Kompyuterlashtirish ” va “Axborotlashtirish” tushunchalari haqida boradi. Ba’zi 
hollarda ikkala atamadan u yoki bunisi ishlatiladi. 
“Kompyuterlashtirish” yoki “Axborotlashtirish” deganda umumta’lim
maktablarini, akademik leytsiy va kasb-hunar kollejlarini kompyuterlar bilan 
ta’minlash hamda turli ma’lumotlarni o’zlashtirish va olish tushuniladi. 
XX- asrning 80-yillaridan boshlab har bir maktabda kompyuter xonalari 
tashkil qilina boshlandi. Kompyuter xonalarida 10 dan ortiq kompyuterlar bo’lgan, 
ammo ularni sifati ya’ni ko’rsatgichlari past bo’lgan. 
Ammo olib borilgan tadqiqot ishlari shuni ko’rsatadiki umumta’lim 
maktablarini kompyuterlashtirish natijasida ta’lim-tarbiya jarayonida keskin 
o’zgarishlar sodir bo’lmadi. Mazkur hol quyidagi xolatlarda nomoyon bo’lgan: a) 
o’qitish va mustaqil o’quv faoliyatini texnologiyasini motivatsiyasi o’zgarmadi; b) 
o’qituvchi faoliyatini motivatsiyasi o’zgarmadi; v) o’quv jarayonini boshqarish 
texnologiyasi o’zgarmadi; g) bu yerda gap XX –asrning 80- yillaridagi ommaviy 
maktablari haqida ketmoqda. Chuqurlashtirilgan maxsus maktablarda esa ta’lim 
jarayonida katta o’zgarishlar sodir bo’lgan. 
Bugungi kunda amaliy pedagogikada kompyuterlarni qo’llash bo’yicha 
ustuvor yo’nalishlari shakllandi. Ular quyidagilarda namoyon bo’ldi: 
- informatika va hisoblash texnikasi asoslarini o’rganish; 
- ta’lim jarayonida axborot texnologiyalarini qo’llash; 
- axborot texnologiyalari yordamida ta’lim muassalarini va mintaqaviy ta’lim 
tizimlarini boshqarish. Bu esa axborot texnologiyalarini qo’llashni birinchi darajali 
ishlar qatoriga qo’shishga imkon beradi. Ushbu sohada olingan samaralar 
umumta’lim maktablarini kompyuterlashtirishga ketgan xarajatlarni qoplashi 
mumkin. 
Ta’lim jarayonini samaradorligini oshirishda yangi ta’lim texnologiyalari 
katta ahamiyatga ega. Yangi ta’lim texnologiyalari quyidagilarga imkon beradi: a) 
har bir maktab o’quvchisida o’zining shaxsiy ta’lim yo’nalishini rivojlantiradi; b) 
o’quv jarayonini tubdan o’zgartirishga va uni tizimli tafakkurlash tomoniga 
loyihalashga imkon beradi; v) o’quvchilarni bilish faoliyatini samarali tashkil 
qilishga imkon beradi. Bunday yondoshshish kompyuterni bilish vositasiga 
aylantiradi. Maktablarda kompyuterlarni o’rni qanday bo’lishi degan savol ta’limni 
kompyuterlashtiishni 
dastlabki 
bosqichlaridayoq 
qo’yilgan edi. Ammo 
kompyuterlarni o’rganishdan undan foydalanishga o’tish juda qiyinchilik bilan 
amalga oshirilmoqda. Ko’p hollarda geografiya va boshqa fanlardan ishlab 
chiqilgan kompyuter texnologiyalari talabsiz qolib ketadi. Buning asosiy 
sabablaridan biri ular odatiy darslarning davomi bo’lib qolishidir. Elektron 
darsliklar ko’p hollarda darsliklarni bir nusxasiga (kopiyasiga) aylanib qolmoqda. 
Shuning uchun ularga talab kamroq bo’lib qolmoqda. Ularni samaradorligi 
tajribali o’qituvchi samaradorligidan yuqori bo’lmayapti. 

---

153 
Elektron darsliklarni yoki kompyuter texnologiyasidan foydalanishga 
talabni kamayib borishining asosiy sabablaridan biri o’quvchilarni zamonaviy 
ta’lim ta’lablari va zamonaviy tamoillar bilan shaxsga yo’naltirilgan yondoshish va 
sinf-dars tizimida foydalanishga yo’naltirilgan dasturlarni bir biriga mos 
kelmasligidir. 
Kompyuterlarni yangi avlodini yaratish bilan yangi texnologiyalar ishlab 
chiqiladi, shu bilan birga ta’lim texnologiyalari xam ishlab chiqiladi. Kompyuterda 
matn, chizma, audio va video ma’lumotlarni birlashtirish o’quv ma’lumotlari 
sifatini keskin oshirib yuboradi. 
Kompyuterlar industriyasini rivojlangtirish pedagogik jarayonda inqilobiy 
o’zgarishlarni keltirib chiqardi. Uning asosida esa o’quvchini individual faoliyatini 
ta’minlaydigan texnologiyalarga o’tish yotadi. Bunday texnologiyalarga o’tish 
dasturiy vositalarni yaratishi bilan bog’liq. Yaxlit kompyuterlashtirilgan predmetli 
kurslarda odatiy dasturiy asosnomalarning ayrim qismlari saqlab qolinadi ular esa 
maktab darsliklarini turli darajalarda qaytarishadi. Shuning uchun mazkur kurslar 
quyidagilarga yo’naltirilgan bo’lmog’i lozim: a) ixcham (kompakt) predmetni 
mavjud bo’lishi, u o’quvchilarni mustaqilligini yuqori darajada ta’minlashi lozim; 
b) turli soxalarda bilimlarni yuqori darajadagi integratsiyasi mavjud bo’lgan 
predmetlarni o’rganishda; v) maktablarda o’qituvchilarni qisman yoki to’la 
kompyuterlar bilan almashtirish; g) sinf-dars tizimiga asoslanmagan 
eksperemental 
ta’limiy texnologiyalarni yaratish; d) o’quv jarayonida 
kompyuterlardan foydalanishni yangi yondoshuvlarini ishlab chiqish; ye) shaxsga 
yo’naltirilgan dasturiy asoslarni ishlab chiqish. 
Ta’lim muassalarida kompyuterlardan samarali foydalanish qator tashkiliy 
pedagogik izoxlanishlarni yechish bilan bog’liq. O’qituvchilarni kompyuterli 
maktablarda ishlashga tayyorlash muhim muammo bo’lib xisoblanadi, kompyuter 
texnologiyalarini maktablarda dastlabki davrlarda kam talab etilishi oliy ta’limda 
ushbu 
soxa 
bo’yicha yetarli bilim berilmasligidir. Elektron pochta 
imkoniyatlaridan foydalanishni dars va darsdan tashqari vaqtlarda jahon 
kommunikatsion tarmog’idan foydalanish maxsus metodik tayyorgarlikni talab 
qiladi. Maktablarni zamonaviy axborot texnologiyalari bilan ta’minlash ham 
dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. 
Geografiya fani va geografiya ta’limida axborot texnologiyalaridan keng 
qo’llanilmoqda. Geografmiya ta’limida axborot texnologiyalardan foydalanishni 
quyidagi shart-sharoitlarini ta’kidlab o’tish lozim:
- geografiya o’qituvchisi axborot texnologiyalardan foydalanish ko’nikmasiga 
ega bo’lishi shart; 
- maktab o’quvchilari kompyuterlardan foydalanish ko’nikmasiga ega bo’lishi 
shart; 
- maktabda kompyuterlar sinfi bo’lishi shart. 
Geografiya ta’limida axborot texnologiyalarni qo’llash quyidagi soxalarda 
olib borilmoqda: elektron darsliklardan foydalanish; elektoron xaritalardan 
foydalanish; internet imkoniyatlaridan foydalanish; videofil’mlardan foydalanish; 
masofaviy o’qitish texnologiyalaridan foydalanish. 
Hozirgi davrda juda ko’p darsliklarning elektron versiyalari yaratilmoqda. 
Shu munosabat bilan o’quvchilar berilgan mavzuni elektron darslikdan topib uni 

---

154 
o’qituvchi yordamida yoki mustaqil o’rganishi mumkin. Darsni o’qituvchi 
boshqarib turish mumkin. Bunda o’qituvchi matnni o’rganishda izoxlar berib 
boradi. Matndagi chizmalar, rasmlar, xaritalar, jadvallar aloxida tushuntiriladi. 
Darsni oxirida o’qituvchi kompyuter orqali o’quvchilarga savollar berishi mumkin. 
O’quvchilar esa kompyuter orqali javob berishadi. Ularning bergan javoblari 
o’qituvchi tomonidan baholanadi. 
Geografiya ta’limida xaritalar asosiy o’quv vositasitalaridan biri bo’lib 
hisoblanadi. Shuning uchun xaritalar bilan mustaqil ish bajarayotganida elektron 
xaritalardan foydalanish mumkin. Elektron xaritalar orqali quyidagi ishlarni
bajarishi mumkin: 
- elektron xarita orqali tabiiy geografik va iqtisodiy geografik tavsiflar tuzish. 
Masalan, iqlim xaritalaridan foydalanib ma’lum bir materik yoki hudud iqlimi 
tavsifini tuzish yoki bo’lmasa iqtisodiy geografik xaritalardan foydalanib ayrim 
mamlakatlar yoki hududlarga iqtisodiy ta’rif berish va h.k; 
- internet imkoniyatlaridan foydalanib geografiyaning turli soxalari bo’yicha 
yangi-yangi ma’lumotlar olish mumkin. Masalan, kundalik iqlim haqida, 
mamlakatlar haqida, aholi haqida, xo’jaligi va geosiyosiy sharoit haqida va h.k; 
- geografiya ta’limida videofil’mlar juda katta axamiyaitga ega. vidio fil’mlardan 
quyidagi soxalar bo’yicha foydalanish mumkin: a) boshlang’ich tabiiy geografiya 
kursida; b) materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi kursida; v) O’rta Osiyo va 
O’zbekiston tabiiy geografiyasini o’rganishda; g) O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyani o’rganishda; d) jahon iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi kursini 
o’rganishda; ye) fakulьtativ mashg’ulotlarda; j) geografik to’garaklarda va h.k.; 
- masofaviy o’qitish geografiya ta’limida endi rivojlanib kelmoqda. Masofaviy 
o’qitish usulidan malaka oshirish kurslarida keng foydalanish mumkin. 
Axborot 
texnologiyalardan 
foydalanish 
geografiya 
ta’limida katta 
imkoniyatlarga 
ega. 
Geografiya 
ta’limini axborotlashtirishni to’xtovsiz 
takomillshtirib bormoq zarur.