Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti maxsus pedagogika va inklyuziv ta

Tadqiqotning maqsadi Rinolaliya nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar nutqining fonetik- fonematik tomonini rivojlanganlik darajasinini o‘rganish.

Tadqiqot maqsadiga ko‘ra, quyidagi aniq tadqiqot vazifalari qo‘yildi:

1. 
   Rinolaliya nutq nutqsoniga ega bo‘lgan bolalar nutqidagi fonetik- fonematik kamchiliklarni aniqlash uchun metodikalar tanlash va zarur materiallar tayyorlash.
   
2. 
   Rinolaliya nutq nutqsoniga ega bo‘lgan bolalarning fonetik- fonematik kamchiliklarni eksperimental tekshirishni amalga oshirish.
   
3. 
   Rinlaliya nutq nutqsoniga ega bo‘lgan bolalarning nutqidagi fonetik- fonematik kamchiliklarni naoyon bo‘lish darajasi va dinamikasini baholash.
   

Ta’kidlovchi eksperiment rinolaliya nutq nutqsoniga ega bo‘lgan bolalarning nutqini fonetik- fonematik tomonini rivojlanganlik holatini o‘rganishga yo‘naltirildi.

Tadqiqotda 10 nafar rinolaliya nutq nutqsoniga ega bo‘lgan bolalar ishtirok etishdi.

Rinolaliya nutq nutqsoniga ega bo‘lgan bolalarda fonetik-fonematik kamchiliklarni aniqlash uchun biz ishlab chiqilgan metodikadan foydalanib, shuningdek, an’naviy tekshirish tamoyil va metodlarini hisobga olib maxsus nutqiy material tanladik. Nutqiy materialni tanlashda biz tekshiriladigan tovushlarni, turli bo‘g‘inlarda, ya’ni ochiq va yopiq bo‘g‘inlarda, unlilar orasida, bir tovushni turli pozitsiyalarda (so‘z boshida, o‘rtasida va oxirida) hamda bolaning mustaqil nutqida ham tekshirdik. Nutqiy material tanlashda maktabgacha yoshdagi bolalarning lug‘ati talabiga javob beradigan so‘zlar tanlandi.

Tovushlar talaffuzidagi kamchiliklar qanchalik og‘ir va doimiy ekanligini aniqlash uchun bola nutqi kuzatib turiladi, ya’ni bolada tovushlar talaffuzi quyidagi vaziyatlarda o‘zgaradimi:

• 
  bolani qiziqtirgan mavzuda ota- onasi, do‘stlari bilan bo‘ladigan suhbat jarayonida;
  

• 
  mashg‘ulotlarda javob berish jarayonida;
  
• 
  ko‘rgazmalardan foydalanib mustaqil fikrini bildirish jarayonida;
  
• 
  yod bo‘lib ketgan so‘zlarni ( o‘ngacha sanagandi, hafta kunlarini aytib berishda, she’r, etak va hakozo);
  
• 
  logoped yoki tarbiyachining ketidan takrorlaganda.
  

Tekshirish avvalida bolalarning anamnestik ma’lumotlari bilan tanishib chiqdik, so‘ng artikulyason apparati holatini tekshirib oldik. Bu ba’zi artikulyatsiya (talaffuz) qilish organlarini tekshirish lab, til, tishlar, jag‘lar, tanglay tuzilishini o‘rganishni o‘z ichiga oladi.