Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti hayot faoliyati xavfsizl

Organizmdagi energiya almashinuvi
Inson biror ishni 
bajarishida uning organizmida oksidlanish-qaytarilish 
jarayonlarida ajraladigan energiyani sarf qiladi. Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalari 
tirik organizmlarda kislorod ishtirokida (aerob oksidlanish) va uning ishtirokisiz 
(anaerob oksidlanish) sodir bladi. Keyingisida kam energiya ajraladi va oliy 
organizmlarda unchalik ahamiyatga ega emas.
lg yog’ni aerob oksidlanishida organizmda 34,94 kDj, (9,3 kkal), lg oqsil va 
uglevodni oksidlanishida 17,16 kDj (4,1 kkal) energiya ajraladi. Ajralib chiqqan
25

---

energiya foydali ish bajarishga sarflanadi, qisman esa (60%i) issiqlik sifatida ajralib 
inson tanasini isitishga ketadi.
Organizmdagi qayot faoliyati uchun kerak blgan ximiyaviy reaktsiyalar 
yig’indisi 
imoddalar ahnashinuvi 
deyiladi. Odam organizmida kecha-kunduz 
davomida sarflanadigan energiya uch qismdan iborat:
l.Asosiy nioddalar almashinuvini ta'minlash uchun sarflianadigan energiya. 
U
insonning tinch holatida, ya'ni nahorda va kechasi qimirlamay yotgan vaqtda nafas 
olishi, yuragi , buyraklari, jigari va boshqa hayotiy muhim a'zolari normal ishlab 
turishini ta'minlash uchun sarflanadi. Bu energiyaning miqdori odamning lkg tana 
massasiga 1 soatda lkkal ga teng. Tana massasi 70 kg blgan odam uchun bir kecha- 
kunduzda asosiy moddalar almashinuvini ta'minlashga sarflanadigan energiya 
miqdori 1680 kkal ga teng.
2.0vqatni hazrn qilishga sarflanadigan energiya. 
Iste'mol qilingan ovqatni hazm 
qilish uchuia me'da-ichaklar, jigar, me’da osti bezi kabi organlaming ishi kuchayadi 
va ular energiya sarflaydi. Sarflangan energiyaning miqdori ovqat tarkibiga bog’liq, 
masalan, oqsil, yog’larga boy ovqatlami hazm qilishga kproq, uglevodlarga boy 
blgan ovqatlami hazm qilishga kamroq energiya ketadi. Aralash ovqatlami hazm 
qilishga ketadigan 
energiya asosiy moddalar almashinuviga sarflanadigan 
energiyaning 10%ini tashkil etadi. Demak, bu energiyaning miqdori katta odamda bir 
kecha-kunduzda 168kkal gateng.