Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti hayot faoliyati xavfsizl

Buning uchun 2 usul qo’Uaniladi:
1. Ish kunlari o’rtasida tushlik uchun vaqt ajratish;
2. Qisqa tanaffuslar berish.
Tushlik uchun optimal vaqt ajratishda oshxonaning qayerda joylashganligi, ular 
orasidagi masofa, ovqat tarqatishning qanday tashkil etilganligi va h.k. lar hisobga 
olinadi. Qisqa tanaffuslar berishda mehnatning og’irligi, unda diqqat-e’tiboming 
kuchli bo’lishi va boshqalar hisobga olinadi. Yirik muskullar ishtirokida bajariladigan 
ishlarda 10-12 minutli tanaffuslar beriladi, og’ir ishlarda- 15-20 minutli (xuddi 
shuncha vaqt ishlagandan so’ng), operatorlik ishlarida, ya'ni diqqatni talab qiluvchi 
ishlarda tez-tez, lekin qisqa, 5-10 minutli (anaffusiar beriladi. Bundan tashqari, ish 
davomida kelib chiqadigan mikropauzalar bladi
Ish qobiliyatini yuksaltirishda 
mehnat qilishni dam olish va uxlash bilan 
almashtirib turish biian olib boriladi.
Kun davomida organizm jismoniy va asab-ruhiy ta'sirotlarga har-xil javob beradi. 
Soat 8 dar. 12 gacha va 14 dan 17 gacha ish qobiliyati yuqori bo’ladi. Maktab 
quvchilarida aqliy faollik soat 10-12 larga to’g ’ri keladi. Kunduzi soat 12 dan 14 
gacha ish qobiliyati birmuncha pasayadi, bu narsa tunda 3-4 larga to ’g’ri keladi. 
Shulami hisobga olgan holda korxonalarda navbatchilik sifatida ishlash, o’quv 
maskanlarida dars jadvallarini tuzish, ish grafiklarini tuzish va boshqalar amalga 
oshiriladi.
Ish qobiliyatining hafta davomida o ’zgarisbini inobatga olgan holda, mehnat 
qilish va dam olish vaqtlarini to ’qri taqsimlash kerak. Ish qobiliyati hafitaning 2,3,4- 
kunlari yuqori bladi, keyingi kunlarda pasayadi, hafta oxirida minimumgacha 
pasayadi. Dushanbada ish qobiliyatining past blishi sababi kirishib ketishning 
qiyinligi bilan bog’liq.
Ratsional mehnat qilish va dam olish elementlariga gimnastika mashqlari, 
psixofiziologik tinim berish, funktsional musiqalar eshittirish kiradi.
Ishlab chiqarishdagi gimnastika mashqlarini bajarish asosida faol dam olish 
fenomeni (I.M.Sechenov bo’yicha)- toliqqan muskullar tinch turganda emas, balki 
boshqa muskullar guruhi ishlaganda ish qobiiiyati tezroq tiklanadi, deb hisoblaydi. 
Issiq kunlarda yoki og’ir mehnat qilganda yaxshi shamollatiladigan xonalarda passiv 
dam olish maqsadga muvofiq. Musiqa ta'sirida ijobiy kayfiyat paydo bo’ladi. Musiqa 
toliqishni pasaytiradi, kayfiyatni va soliqni yaxshilaydi, ish qobiliyatini va ishlab
27

---

chiqarish sifatini oshiradi. Musiqani hamma joyda ham qyilavermaydi, masalan, 
aqliy mehnatda, diqqat-e'tibomi talab qiladigan ishlarda va tashqi muhitning noqulay 
sanitar-gigienik sharoitlarida to’g’ri kelmaydi. Hozirda ish qobiliyatini tiklashda , 
charchoqni yozishda, asab-ruhiy taranglashuvni yqotishda relaksatsiya xonalari 
mavjud.
Fabrika, zavod kasaba uyushmasi (FZKU) vositachiligida har yili ma'muriyat 
bilan ishchi-xizmatchilar rtasida zaro mehnat munosabatlari t g’risida jamoat 
bitimi tuziladi. Unda ishchi-xizmatchilaming mehnat qilishi, madaniy va maishiy 
dam olishi, shuningdek mehnatni muhofaza qilish chora-tadbirlari, mehnat sharoitini 
yaxshilash masalalari ham hisobga olinadi. Reja tuzilib, unda mehnat sharoiti, kasb 
kasalliklari va sanoat korxonasida inson organizmiga ta'sir qiluvchi zararli 
omillarning mavjudligi asos qilib olinadi.
Ish sharoitini yaxshilash chora-tadbirlarini shartli ravishda