Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti geografiya kafedrasi

Nima uchun Inson taraqqiyoti indeksi ishtirokchilik, gender va tenglilik yo‘nalishlarini o‘z ichiga olmaydi? Indeksning sodda jamlamasi qilib olganda Inson taraqqiyoti indeksi uchta asosiy aspektlar: uzoq va sog‘lom hayotga etaklash, bilimli bo‘lish va ajoyib yashash standartidan zavqlanish kabi o‘rtacha natijalarni aks ettirishga mo‘ljallangan. Inson taraqqiyoti Xisoboti Idorasining maqsadi hamisha qo‘shimcha murakkab to‘ldiruvchi ko‘rsatkichlar tuzishga va bu ko‘rsatkichlar yordamida tushib qolgan Inson taraqqiyoti indeksi yo‘nalishlar o‘rnini qoplashga mo‘ljallangan. Gender farqligi, tengsizlik va insonni kamsitishlar boshqa indekslar yordamida o‘lchanadi (qarang Gender tengsizligi indeksi, ko‘pqamrovli qashshoqlik indeksi va tengsizlikka moslashtirilgan Inson taraqqiyoti indeksi). Mushtaraklik (rahbariyatda ishtirok etish) va farovonlikning boshqa aspektlari bir qator ob’ektiv va sub’ektiv ko‘rsateichlar yordamida o‘lchanadi va ular Xisobotda muhokama qilingan. Inson taraqqiyoti indeksining bu aspektlar bilan bog‘liq bo‘lgan o‘lchamlar masalalari konseptual va uslubiyot tomonidan hal qilinishini ko‘rsatadi va kelgusidagi muhokamaga muxtoj.

Gibrid Inson taraqqiyoti indeksi nima? Gibrid Inson taraqqiyoti indeksi bu Inson taraqqiyoti indeksining boshqacha versiyasi (ko‘rinishi) bo‘lib u

ham yangi Inson taraqqiyoti indeksiga o‘xshab xuddi o‘sha formulalar jamlamasini qo‘llaydi, ilgarigi Inson taraqqiyoti indeksida qo‘llanilgan ko‘satkichlar to‘plami ya’ni umr ko‘rish, kattalar savodxonligi, oliy o‘quv yurtida taxsil olganlik umumiy darajasi va jon boshiga YAlpi Ichki Maxsulot kiradi. 2010 yilgi Xisobotda 1970 yildan buyon bo‘lgan Inson taraqqiyoti indeksi tarixiy tendensiyalari taxlil uchun qo‘llanilgan, chunki o‘tgan o‘nyilliklarda bu ko‘rsatkichlar uchun juda ko‘p ma’lumotlar mavjud. Gibrid Inson taraqqiyoti indeksi 135 mamlakatda 1970 yildan 2010 yilgacha bo‘lgan yillik ma’lumotlarni qo‘llaydi.

• 
  Mamlakatni a’zo qilish. Mamlakatni Inson taraqqiyoti indeksiga a’zo qilishning qanday shartlari bor? Inson taraqqiyoti indeksi xisoboti idorasi iloji boricha ko‘p BMTga a’zo mamalakatlarni a’zolikka kiritishga intilgan. Biron bir mamlakatni Inson taraqqiyoti indeksi a’zoligiga kiritish uchun bizga oxirgi, ishonchli va shuningdek uchala yo‘nalishlar bo‘yicha taqqoslashga mos ma’lumotlar kerak. Mamlakatning a’zolikka kirishi uchun u xaqidagi ma’lumotlar hamma xalqaro tashkilotlarda ideal holda mavjud bo‘lishi kerak.
  
•