Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika

Tantal elektrolitik kondensatorlar: Bu metall elektrod tanantaldan ishlab chiqarilgan elektrolitik kondensatorning bir turi va dielektrik qatlami tantal pentoksiddan hosil bo’ladi.
Xususiyatlar:

• 
  tashqi ta’sirlarga nisbatan yuqori qarshilik,
  
• 
  ixcham o’lchamlari: kichik (bir necha yuz mikrorrallardan) o’lchamda, o’lchami bir xil maksimal keskinlik kuchlanishli alyuminiy kondensatorlariga nisbatan taqqoslanadigan yoki kichikroqdir,
  
• 
  alyuminiy kondensatorlarga nisbatan kam oqim oqimi.
  

Polimer kondensatorlari
An’anaviy elektrolitik kondensatorlardan farqli o’laroq, plitalar uchun ajratgich sifatida ishlatiladigan oksidli kino o’rniga zamonaviy qattiq kondensatorlar polimerning dielektriga ega. Ushbu turdagi kondansatör inflyatsiya va zaryadning oqishi mumkin emas.

3. Kondensatorlarning qo’llanilishi

Elektr zaryadlarining bir tomonga tartibli harakatiga elektr toki deyiladi. Elektr toki mavjud bo’lishining birinchi sharti moddada erkin elektronlarning mavjud bo’lishidir. Elektr tokining yo’nalishi sifatida tarixan musbat zaryadlangan zarralarning yo’nalishi qabul qilingan. Erkin harakatda bo’lgan zarralarning bir tomonga harakatlanishi uchun ularni bunday harakatga majburlovchi kuch kerak bo’ladi.

Bunday majburlovchi kuch tok manbalari yordamida hosil qilinadi.
XVIII asr oxirigacha olimlar «elektr»ni asosan ishqalanish orqali hosil qilganlar. XVIII asr oxiriga kelib elektr hodisalarini o’rganishda katta burilish ro’y berdi. Italiyalik olim A.Volta mis va rux plastinalari orasiga kislota shimdirilgan mato qo’yilsa, mis plastina musbat ishorada, rux plastina manfiy ishorada zaryadlanib qolishini aniqlaydi.
Bu plastinalarni bir-biriga o’tkazgich orqali ulansa elektr toki o’tishini kuzatadi. Shunday qilib birinchi tok manbai ixtiro qilinadi. Elektr sig’imi zaryad miqdoriga tog’ri proporsional, ya’ni undagi zaryad miqdori qancha ko’p bo’lsa, bu o’tkazgichning elektr sig’idira olish xususiyati shuncha katta ekanligini ko’rsatadi. SI da elektr sig’imi birligi deb farad (F) qabul qilingan.
Elektrotexnikada ko’p miqdordagi elektr zaryadlarini to’plash va saqlash muhim ahamiyatga ega. Elektr zaryadlarini to’plash uchun mo’ljallangan asbob kondensator deb ataladi.
Kondensator radio, televizor, magnitofon, kompyuter kabi elektrotexnik jihozlarning muhim elementi hisoblanadi. Eng sodda kondensator – bu yassi kondensator. Yassi kondensator o’zaro parallel bo’lgan ikkita yassi o’tkazgich – plastinkalardan iborat. Bu plastinkalar kondensator qoplamalari deyiladi. Kondensator zaryadlanganda uning ikki qoplamasida teng miqdorda turli ishorali zaryadlar to’planadi.
Kondensatorni tavsiflaydigan asosiy fizik kattalik uning elektr sig’imidir( ). Xalqaro birliklar sistemasida elektr sig’imining birligi qilib M.Faradey sharafiga farad ( ) qabul qilingan. 1 Farad juda katta birlik bo’lgani uchun amalda asosan uning ulushlari – mikrofarad ( ) va pikofarad ( ) qo’llaniladi.
Bunda: .
Kondensatorning sig’imi undagi zaryad miqdorining plastinkalar orasidagi kuchlanish nisbatiga teng: bunda, – plastinkalar orasidagi kuchlanish bo’lib, volt (V)da o’lchanadi.
Yassi kondensator qoplamasining yuzasi S qancha katta bo’lsa, unda shuncha ko’p zaryadlarni to’plash imkoniyati bo’ladi. Qoplamalari orasidagi masofa d qancha kichik bo’lsa, kondensatorda shuncha ko’p zaryadlarni to’plash mumkin. Bu degani, yassi kondensatorning sig’imi qoplamalari yuzasiga to’g’ri proporsional, qoplamalari orasidagi masofaga teskari porsionaldir, ya’ni: .
Quyidagi tajriba orqali kondensatorning elektr sig’imini aniqlaymiz: