|
Kurs vazifalari
Ushbu kurs ishini yozishda quydagi cazifalar belgilab olingan.
— Nutq buzilishi nima va uning xarakteristikasini o'rganish;
—Nutq buzilishini turlarini o'rganish;
—Nutqida buzilishi bo'lgan bollar bilan ishlashni o'rganish;
— O'rgangan ma'lumotlar asoaida kurs iahini yozish;
— Ma'lumotlarni to'liq taqdim etgach kurs ishini tugatish;
Kurs obekti
Afaziya nutq kamchiligiga ega bo’lgan bolalarda tafakkur jarayonidagi muomosini o’rganish jarayoni.
Kurs predmeti
Sistemali nutq kamchiligiga ega bo’lgan bolalarda tafakkur jarayonidagi muomosini o’rganish mazmuni
Kurs metadologik asoslari
Kurs ishini bajarish uchun ko'plab logoped o'qituvchilar va olimlarning metodlari va izlanishlari o'rganildi ular qatoroda rus olimi I. P. Pavlov va o'zbek logopedi M. Y. Ayupovalar ham bor.
Kurs ishining tuzilishi
Kurs ishi ikki bob, to'rtta paragraf, kirish va xulosa qisim hamda foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
I BOB Muаmmoning oʼrgаnilishining ilmiy vа nаzаriy аsoslаri
1.1. Sistemali nutq buzilishi va uning moyon bo'lishi
Bugun imkoniyati cheklangan yoki qandaydir sog'lig'ida muammosi bo'lgan insonlarga har doimgidanda ko'proq ahamiyat qaratilmoqda. Unday insonlar uchun maxsus ta'lim muassasalari, bohmg'cha, maktab va muxsus internat maktablar tashkillashtirilmoqda. Unday insonlarga maxsus o'qituvchilar berildai. Bizning yurtimizda hamma teng huquqli u xoh sog'lig'ida muammosi bor inson bo'lsin, xoh sog'lom. Yoshlar ham huddi shunday hamma birdek ta'lim olishga haqli. Bu qonun bilan ham belgilangan bo'lib O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 43-moddasida hamma tekin bilim olishga haqili deb yozilgan.
Ba'zida kichik yoshdagi bolalarda malum bir sabablarga ko'ra nutqida nuqsonlar bo'ladi. Bu nuqsonalr og'zaki yoki yozma bo'lishi mumkin va ular bolaning yozish, eshitish, ko'rish va gapirish qobiliyatlariga to'sqinlaik qiladi. Bunday nuqsonlari bor bolalar odatda tengdoshlaridan o'qish va o'rganishda ortda qolib ketadi. Bunday nuqsonlarni bartaraf etish, nutqni yaxshilash esa logopediyaning zimmasida.
Sitemali nutqning rivojlanmaganligi - bu nutq xatti-harakatlarining buzilishi majmuasi bo'lib, unda til tarkibiy qismlarining disfunktsiyasi mavjud: fonemik va grammatik rivojlanish, leksik sohalarda bo'ladi. "Nutqning tizimli rivojlanmaganligi" tashxisi bolaga 5 yoshdan keyin qo'yiladi.
Nutqning sistemi rivojlanmaganligi sabablari
Bir qator sabablar bolalarda nutqning tizimli rivojlanmaganligini rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Ular ichki va tashqi bo'linadi. Ichki kasalliklarga xomilalik gipoksiya, og'ir toksikoz, juda yosh yoki kech yoshdagi homiladorlik, turli xil ona kasalliklari, shu jumladan ginekologik kasalliklar, abortlar va, albatta, toksinlar, giyohvand moddalar, spirtli ichimliklar va chekish kiradi. Shuningdek, tug'ilish jarayonida shikastlangan bolalarda nutqning tizimli rivojlanmaganligi kuzatiladi. Tashqi sabablar - hayotning birinchi yillarida bola tomonidan olingan bir qator kasalliklar va shikastlanishlar. Bularga SARS, asteniya, markaziy asab tizimining turli patologiyalari, miya yarim palsi, raxitning og'ir holatlari kiradi. Chaqaloqni o'rab turgan muhit ham CHS rivojlanishiga o'zining "hissasini" qo'shishi mumkin: noto'g'ri tanlangan ta'lim usuli, oiladagi doimiy stress, bolaga haddan tashqari bosim yoki uning talablarini e'tiborsiz qoldirish, aloqa etishmasligi. Bola o'z-o'ziga nisbatan so'zlashuv uslubiga taqlid qilishi mumkin. Shuning uchun alohida tovushlar va so'zlarning noto'g'ri talaffuzi.
Nutq rivojlanishining kechikishi boshqa tana tizimlarining noto'g'ri ishlashi natijasi bo'lishi mumkin. Bu eshitish organlari faoliyatining buzilishi, autizm yoki aqliy zaiflik. Nutq rivojlanishining dastlabki belgilari hatto go'daklik davrida ham kuzatiladi: chaqaloq kattalarning murojaatlariga yomon munosabatda bo'ladi, ularga taqlid qilishga intilmaydi, hech qanday tovush chiqarmaydi, uni qiziqtirgan narsaga barmog'ini ko'rsata olmaydi.
Nutqning sistemali rivojlanmaganligi belgilari
Sistemali nutq nuqsoni bilan bolaning nutqi chalkash, mantiqsiz, ko'plab tovush xatolari bilan. Bola tengdoshlariga qaraganda ancha kech, 4-5 yoshida gapira boshlaydi. Aynan shu yoshda chaqaloq o'zining birinchi ma'noli so'zini talaffuz qiladi. Ammo ko'pincha bolaning nutqi hatto ota-onalar uchun ham tushunarsiz bo'lib qoladi. Nutqning buzilishi 5-6 yoshgacha saqlanib qoladi. Bola so'z va iboralarning mohiyatini tushunadi, lekin javob bera olmaydi yoki o'z nuqtai nazarini bildira olmaydi.
Nutqning sistemali rivojlanmagan shakllari
Nutqning sistemali rivojlanmaganligining engil darajasi tovush talaffuzidagi kichik buzilishlar bilan tavsiflanadi. Bola murakkab iborani aytishga harakat qilgandagina duduqlana boshlaydi. U asosiy fikrni etkazishga urinib, ikkinchi darajali semantik chiziqlarni yo'qotadi. Bola old qo'shimchalar bilan murojaat qila olmaydi, birikmalarni "yo'qotadi", har doim ham "ot-sifat" zanjirini to'g'ri qurmaydi, miqdoriy xususiyatlarda chalkashib ketadi. So'z boyligi tengdoshlariga qaraganda kamroq.
Nutqning o'rtacha darajada sistemali rivojlanmaganligi bilan, bola tug'ilganda, ularni bir-biri bilan muvofiqlashtirmaydi, "suzadi". Nutqga kelsak, buzilish faqat bitta guruhning tovushlarini talaffuz qilishga harakat qilganda tuzatiladi. Murakkab kundalik so'zlar chaqaloq uchun zabt etmagan cho'qqi bo'lib qoladi. Bitta semantik chiziq bilan birlashtirilgan so'zlar, bola bitta so'z bilan belgilaydi. Misol uchun, divan, shkaf, televizor, gilam - bularning barchasi "uy".
Nutqning sistemali rivojlanmaganligining og'ir shakli.
Bola so'zlardan iborani tuza olmaydi, shuning uchun nutqni tushunarsiz. Bitta tovush "ona" va "ovqat" degan ma'noni anglatishi mumkin. Muammo bir vaqtning o'zida bir nechta tovush guruhlarini talaffuz qilishda: ovozli, kar, shivirlash, ovozli - barchasi noto'g'ri talaffuz qilinadi. Bola nutqni idrok etishda sekin. Nutqda holatlar, raqamlarning noto'g'ri ishlatilishi mavjud.
Aqliy zaiflik fonida nutqning tizimli rivojlanmaganligi jismoniy faollikning kuchayishi, diqqatni jamlay olmaslik va yomon xotira bilan to'ldiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
