Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti

Hajmiy nisbatlar va unga oid hisoblashlar.
Gaz moddalar bilan ishlaganda ular orasida boradigan kimyoviy reaksiyalarga gazlar qanday hajmiy nisbatlarda o‘zaro ta‘sir ettirishini bilish muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Gaz moddalar orasida borayotgan kimyoviy reaksiyalarning tenglamalridagi koefitsiyentlar reaksiyada qancha hajm modda ishtirok etganini ham bildiradi. Masalan, is gazi (CO) ning yonish reaksiya tenglamasida,
2CO+O₂=2CO₂ reaksiyaga ikki hajm uglerod (II) oksid bir hajm kislorodni biriktirganida ikki hajm uglerod (IV)oksid hosil bo‘lishi ko‘rsatilgan. Bunda gazlarning hajmi nisbatlari 2:1:2 ekanligi ko‘rinib turibdi.
Sanoatda azot va vodoroddan amiakning olish quyidagi tenglamaga muvofiq amalga oshiriladi:
N₂+3H₂=2NH₃ Bunda hajmiy nisbatlar V (N₂):V(3H₂)=V(2NH₃)=1:3=2 bo ‘ladi.
Gaz moddalar orasida boradigan kimyoviy reaksiyalarni ancha mukammal o‘rgangan fransuz kimyogari Jozef Lui Gey Lyussak 1808-yilda quyidagi qoidani olg‘a suradi. Reaksiyaga kirishayotgan va reaksiya natijasida hosil bo‘ladigan gaz moddalarning hajmlari o‘zaro kichik butun sonlar nisbatida bo‘ladi.
1-masala: 3,2 kg metanni to‘liq yoqish uchun qancha hajm kislorod kerak bo‘ladi.
Yechish. Reaksiya tenglamasini yozamiz:
CH4+2O₂=CO₂+2H₂O
16g 2x22.4=44.8 litr
1 mol 2 mol
1.6 kg 44800 litr (44.8 m3)
3.2kg 89600 litr (89.6 m3)
Demak 3.2 kg metan to‘liq yonishi uchun 89600 litr (89.6 mm³) kislorod zarur bo‘ladi. Hajmiy nisbatlari: 1:2
2-masala. Karbonat angidrid 1 litr hajmi 0 C va 0.1 MPa bosimda 1.94 g massaga ega bo‘lsa, uning molyar massasini hisoblang.
Yechish. Berilgan qiymatlarni Mendeleyev –Klapeyrontenglamasida yechish uchun kerakli birliklarda ifodalab ( R=8.31 Dj/(K mol)=8.31 N m/(K mol); T=0 C =273 K; P=0.14 MPa=10 5 Pa=10 5 N/m²; V=1 litr=10 -3 m³) quyidagini olamiz:
M=mRT/PV)=1,94x8,31x273/10 3=44g/mol