Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги фан докториилмий даражасини берувчи бир марталик илмий кенгаш

фао-лияга тайѐрлаш бўйича тажриба-синов ишларининг қўйилиши ва 
натижалари таҳлили” деб номланган тўртинчи бобида бўлажак касб 
таълими ўқитувчисининг умумкасбий ва методик тайѐргарлиги 
интеграцияси шароитида ўқитишнинг замонавий дидактик воситаларини 
қўллаш методикаси (“Материаллар қаршилиги”, “Механизм ва машиналар 
назарияси”, “Машина деталлари” умумкасбий ўқув фанлари мисолида),
шунингдек, уларни қўллаш мазмуни ва методикасини тажриба-синов йўли 
билан текшириш, тажриба-синов ишлари натижаларининг математик-
статистик таҳлили акс этган. 
Умумкасбий фанлар бўйича яратилган ўқитишнинг замонавий 
дидактик воситалари ўқув ишларининг қуйидаги шаклларида жорий 
этилди: ахборотни аудиовизуал шаклда тақдим этиш; лаборатория-амалий 
ишларни бажариш; интегратив топшириқларни бажариш; автоматлаш-
тирилган назоратни амалга ошириш; атамалар ва тушунчалар луғати билан 
ишлаш, ўқитишнинг замонавий дидактик воситалари билан ишлаш 
жараѐнида бўлажак касб таълими ўқитувчилари нафақат фан бўйича 
тайѐргарликка, балки методик билимларни мустақил эгаллаш, шунингдек 

---

25 
ўқитишнинг компьютер воситалари билан амалий ишлаш кўникмаларига 
ҳам эга бўладилар. 
Тажриба-синов ишини режалаштириш, ташкил этиш, олинган маълу-
мотларни қайта ишлаш педагогик тадқиқот бўйича махсус адабиѐтларда
келтирилган кўрсатма ва тавсиялар асосида амалга оширилди. 
Тадқиқот бошида белгиланган вазифаларга мувофиқ, тажриба-синов 
ишида умумкасбий фанларни ўқитишнинг замонавий дидактик воситалари 
асосида ўқитиш методикаси самарадорлигини, шунингдек унинг бўлажак 
касб таълими ўқитувчиларини касбий фаолиятга тайѐрлаш даражасига 
таъсирини, уларнинг мустақиллиги ва ижодий фаоллигини ривожлан-
тириш кўзда тутилди. Тажриба-синов иши вазифаларига қуйидагилар 
киритилди: таклиф этилаѐтган ўқитишнинг замонавий дидактик 
воситаларини тушунарлилик ва фойдалана олишга текшириш; бўлажак 
касб таълими ўқитувчиларини касбий фаолиятга тайѐрлаш жараѐнида 
умумкасбий фанлари бўйича ишлаб чиқилган ўқитишнинг замонавий 
дидактик воситаларининг самарадорлигини таҳлил қилиш; тажриба-синов 
ишини якунлаш ва натижаларини қайта ишлаш. 
Тажриба-синов ишлари тўрт босқичда амалга оширилди: аниқловчи 
(2009-2010), таъкидловчи (2010-2011), шакллантирувчи (2011-2012), 
якунловчи (2015-2016) босқич тажриба-синов ишларидан иборат бўлиб, 
ишлаб чиқилган ўқитишнинг замонавий дидактик воситалари асосида 
ўқитиш методикаси самарадорлигини тажрибавий текшириш ва баҳолаш 
Жиззах политехника институти (ЖизПИ), Бухоро муҳандислик-технология 
институти (БухМТИ), Наманган муҳандислик-қурилиш институтлари
(НамМҚИ)нинг “Касб таълими” йўналишларида ўтказилди.
Умумкасбий фанлар бўйича билим ва кўникмаларни эгаллаш 
даражаси бажарилган тест топшириқлари балларини тартиблаш ѐрдамида 
аниқланди. Ҳар бир саволга тартиб қоида бўйича муайян баллар сони 
белгиланди. Саволларнинг аҳамиятлилиги саккиз кишидан иборат эксперт 
гуруҳи томонидан аниқланди. Тест топшириқларини бажариш натижаси 
тўпланган баллар миқдорига қараб баҳоланди. Тўпланган балларга 
мувофиқ талабалар уч гуруҳга ажратилди: юқори даражага эришганлар – 
55-60 балл (90-100%); ўрта даражагача эришганлар – 40-44 балл (80%); 
қуйи даражага эришганлар 35-39 балл (70%). 1-жадвалда “Машина ва 
механизмлар назарияси” курси бўйича талабаларнинг билим ва 
кўникмаларни эгаллаш даражаси таҳлили келтирилган. 2-жадвалда эса 
“Материаллар қаршилиги” ўқув курси бўйича талабаларнинг билим ва 
кўникмаларни эгаллаш даражаси таҳлили натижаси кўрсатилган.
1-жадвалдан кўринадики, “Машина ва механизмлар назарияси” ўқув 
курси бўйича қуйи даража 50 % дан 25% га, яъни 25% га камайган. “Ўрта 
даража” 28 % дан 36 % га, яъни 8 % га, “юқори даража” эса 22 % дан 39 %, 
яъни 17 % га ошган.
2-жадвалдан кўринадики, “Материаллар қаршилиги” ўқув курси 
бўйича қуйи даража 52,5 % дан 22 % га, яъни 30,5 % га камайган. Юқори 
даража эса 18 % дан 33,8 % га, яъни 15,8 га ошган. 

---

26 
Тажриба натижасида олинган характеристикалар мослиги ва 
фарқларининг ҳаққонийлигини текшириш учун (курс материалини 
ўзлаштириш даражаси) биз Вилкоксон- Манн - Уит мезонидан 
фойдаландик, бунда икки танловнинг абсолют қийматларига эмас, балки 
уларни жуфт-жуфт солиштириш натижаларига таянилди.