Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети ф. И.Ҳайдаров Н. С. Жўраев психология тарихи

Ассоциатив психология
Ф.Бекон ва Т.Гоббсдан бошлаб эмпирик психологиянинг вазифаларидан бири психик ҳодисалар таркиб топган элементларни аниқлашдан иборат эди. Юқорида айтилгандай, Ф.Бекон билан Т.Гоббс тасаввур ҳамда сезгини шундай элементлардир деб ҳисобладилар. Психологлар психик элементлар мураккаб структура (таркиб) ва процессларга бирикишидан бўйсунадиган қонунларини топишга интиладилар. Масалан, Т.Гоббс психик ҳодисалар интилиш ва қочиш қонунига бўйсунади деб ҳисоблаган.
Фрэнсис Бэкон (Лорд Веруламский) ҳаёти: (1561-1626)
Инглиз файласуфи Фрэнсис Бэкон 1561 йилнинг 21 январида Лондонда туғилди. У Англиянинг сиёсий ҳаётида кўзга кўринарли ўрин эгаллаган дворян оиласига мансуб бўлиб, отаси Николас Бэкон қиролича Елизаветанинг биринчи вазири ва муҳрдори эди.
Бэконнинг онаси – Анна Кук қирол Эдуард VI нинг тарбиячиси бўлиб хизмат қилган.
1573 йилнинг баҳорида 12 ёшли Бэконни Кембриждаги Тринити коллежига таҳсил олиш учун жўнатадилар.
Фрэнсис Бэкон 16 ёшдан бошлаб инглиз дипломатлари таркибида бир неча йил Фарангистонда хизмат қилади. У ерда Фарангистон маданияти, илм фанининг таниқли намоёндалари билан танишади.
Бэкон 18 ёшида отасидан айрилади. 23 ёшида қиролича Елизаветанинг нуфузли аъёнларидан саналган амакиси лорд Берли кўмагида мамлакат парламентига сайланади.
Ф.Бэкон Англияга қайтгач, ҳуқуқ илмини ўрганишга киришади.
У ҳуқуқшунослик уюшмасининг раҳбари лавозимига тайинланади. Бэкон кенг миқёсдаги суд амалиётларини олиб боради ва ҳуқуқшунослик масалаларига доир асарлар ёзади. Бэконнинг суд жараёнидаги юксак маҳорати ҳамда суд хакамлари йиғилишидаги сўзамоллиги ва ақл фаросати барчани хайратга солган. Ҳеч ким унингчалик аниқ, қисқа, залворли, айни дамда ўта маънодор гапира олмаган. У сўзлаётганда тингловчилар ҳар бир сўзни жон қулоқлари билан тинглаб, киприк қоқмай ўтиришган.
Бэкон 52 ёшида Англиянинг бош прокурори этиб сайланади. 1617 йилдан эса қирол Яков I нинг муҳрдори бўлиб хизмат қилади. Кейинроқ лорд-канцлерлик мартабасига кўтарилади.
1621 йилда Бэкон парламент томонидан фитначилик ва порахўрликда айбланиб суд қилинади. Суд Бэконга 40 минг фунт-стерлинг жарима солиш ва Тауэр қалъасига банди этиш ҳақида ҳукм чиқаради. Тўғри, икки кундан сўнг бу ҳукмнинг айрим бандлари бекор қилинган бўлсада, аммо Бэконнинг давлат арбоби сифатидаги фаолияти буткул барҳам топади. Лордлар палатасининг ҳукмига мувофиқ у қирол саройига яқинлашмаслик ва 12мил узоқликда яшашга маҳкум этилади.
Файласуф ҳаётини сўнги йилларини бетоблик ва қашшоқликда ўтказади. 1626 йилнинг баҳорида у товуқ гўшти қор остида қандай сақланишини синаб кўриш учун уни қўллари билан қорга кўмади ва шу баҳона бўлиб, қаттиқ шамоллайди. Бир неча ҳафта хасталаниб ётгач, вафот этади.
XVIII асрнинг иккинчи ярмида инглиз психологлари Давид Юм ва Гартли ҳар хил психик ҳодисалар ва элементлар ғоя – тасаввурларнинг яхлит бўлиб бирлашишининг асосий қонуни сифатида ассоциациялар ҳақидаги таълимотни илгари сурдилар. Ассоциациялар ҳақидаги бундай таълимот бир вақтда ҳам идеалистик, ҳам материалистик йўналишда пайдо бўлди. Идеалистик йўналишнинг вакили (ва умуман ассоциатив оқимнинг асосчиси) Давид Юм (1711-1776 й.) эди. Унинг таълимотига кўра, онгнинг барча мураккаб ҳодиса ва маҳсуллари ва ўзининг «мен» эканлиги (ўз-ўзини) англаш, ўзаро ташқи боғланишлар – ассоциациялар билан боғланган «тасаввур бирикмалари»дир, холос.