Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети ф. И.Ҳайдаров Н. С. Жўраев психология тарихи

Спиноза ҳаёти: Барух (Бенедикт) Спиноза (1632-1677) Амстердамда, Португалиядан инквизиция таъқибидан қочиб келган яҳудий оиласида туғилди.
У яҳудийларнинг Амстердамдаги 7 йиллик мактабига ўқишга борди. Аммо ўқишни тамомлашга улгурмади. Чунки отасига савдо ишларини юритиш учун ёрдамчи керак эди. Отасининг ўлимидан кейин Спиноза бир неча йил савдогарлик билан машғул бўлди. Лекин у жуда ёшлигиданоқ фалсафа илмига меҳр қўйганди, лотин тилини жуда яхши биларди.
Шу туфайли орадан кўп ўтмай Спиноза Амстердамда кичик фалсафа тўгарагини очди. Илм фан оламига чуқур кириб, дунёқараши кенгайган ёш Спиноза яҳудий дини пешволарини виждон эркинлигига риоя этмасликда айблади. Спиноза шу тақлид илм фан оламига қанча яқинлашгани сайин яҳудий руҳонийларидан шунчалик узоқлаша борди. Натижада 1656 йилда дин пешволари Спинозани муртадликда айблаб, унга бир умрлик лаънат тамғасини ёпиштирдилар. Шундан сўнг Спиноза яҳудийлар билан алоқани буткул узиб, ўзини фалсафага бағишлади. У бир умр ўпка хасталигидан азоб чекиб яшади. Спиноза ўз ўлимини тор, фақирона хонага ўрнатилган қуп - қуруқ ёғоч чорпояда қарши олди. Сингилларининг ташмачилиги туфайли бор будидан айрилиб, қашшоқликка маҳкум бўлган донишманд ажали етганини сезиб, қўшни аёлдан ёнига битта ҳам руҳонийни қўймасликни илтимос қилади. Чунки у жон талвасасида рақибларига ён босиб, ўз қарашларидан воз кечиши мумкинлигидан чўчиганди.
Ўсмирлик чоғида Спиноза иудаистик фалсафа билан теологияни ўрганди ва умидли бўлажак иудаистик ибодат руҳонийси сифатида кўздан кечирилди. Аммо мустақил фикрлашга мойиллик, табиий фанлар ва Декартнинг фалсафасини ўрганишга қизиқиш Спинозада жуда эрта пайдо бўлди. Унинг мустақил ва танқидий позицияси яҳудийлар жамоаси билан ихтилоф чиқишига олиб келди. Илтимослар билан ҳам, таҳдидлар билан ҳам уни фалсафадан воз кечишга мажбур қила олмадилар, натижада у 24 ёшида тавки лаънат билан жамоадан ҳайдалди.
Шундан сунг Спиноза бир маромда. камторона ҳаёт кечирди. Оптик ускуналар учун линзаларни силлиқлаш билан тирикчилик қилди. Бу унга эркин ва мустақил бўлиш имконини берди. У университетда профессор лавозимини эгаллаш ҳақидаги таклифни рад қилди ва ўзини буткул фалсафа билан шуғулланишга бағишлади. Спинозанинг фалсафасини атеистик ва материалистик деб айбладилар, аммо ҳеч ким унинг турмуш тарзини танқид қилмади. Унинг дунёвий эҳтирос ва ҳою ҳаваслардан узок ҳаёти ўз таълимоти билан тўлиқ уйғунликда яшовчи буюк файласуфнинг турмуш тарзини ифода этади.
Спиноза ўпка сили билан ҳасталаниш оқибатида 45 ёшида вафот этди.
Декарт дуализмининг танқид қилинишидан бошқа йўналиш англиялик файласуф Томас Гоббс номи билан боғлиқ. Гоббс руҳни алоҳида мавжудлик сифатида мутлақо инкор этди. Унинг фикрича дунёда Галилей томонидан очилган механика қонунларига бўйсунувчи моддий таналардан бошқа ҳеч нарса йўқ.
Мен катта масалалар хусусида узоқ баҳслашиб, ҳеч нарсага эриша олмагандан кўра, арзимас нарсаларга оид кичик бир ҳақиқатни кашф этишни афзал кўраман.