Кўриб турибсан-ку, елимдай
ёпшииб олди
(О. Ёкубов. Из-
лайман).
Ўз хатидан ўзи эзилиб кетган
Музаффар тик турганча бир
кадаҳ коньяк ичиб, хайр-маъзур қилмоқчи эди, бирок куда-
ғайи «кетмайсиз» деб, елимдай
ёпишиб олди
(О. Ёкубов.
Оққушлар, оппоқ қушлар). Бозордан чиқишда биттаси «Пул
жудаям зарил эди, шу эчкини сотиб олинг» деб, елимдай
ёпи-
шиб олди
(Ғ. Шермуҳаммад. Баракасини берснн). Сиз нега бу
одам
менга елимдай
ёпишиб олди,
нега мени тергагани тергаган
деб, ранжир эдингиз (О. Ёкубов. Диёнат). Ҳозир яхши эркак-
лар тиқилиб ётибди! Ҳар қадамда учрайди. Тегаман, десангиз
бас, елимдай
ёпишиб олишади
(3. Қуролбой қизи. Машаққатлар
гирдоби).
Е Л П И Ш Т О В О К
ЕЛПИШТОВОҚДАЙ
Одатдагидан
катта, кенг.
Юмалок шаклдаги нарса, масалан,
одамнинг юзи, нон кабилар ҳақида.
V одамларга пича караб турди, кейин елпиштоноқдай
кенг,
салки юзи бирдан тиржайди, лаблари, калин, катгакон оғзининг
икки чеккасида қора зулукдай осилиб турган йўғон мўйловлари
бир-икки учди (М. Исмоилий. Фарғона тонг отгунча).
Балх-
даги эсда саклашга лойиқ иккинчи ҳодиса шаҳар марказидаги
кўримсиз чойхоналардан бирида елпиштовоқдай
катта
юпқа
нон билан килган кабобхўрлигимиз бўлди (Қ. Кенжа. Буюклар
изидан). Кўча эшиги тарақлаб очилишидан хаёли бўлинди.
Ҳовлида елпиштовоқдек дастурхонни аранг кўтарганича ойиси
кўринди (Муштум).
Е М О Қ
ЕБ ҚЎЙГУЦАЙ
Тикилмоқ, ўқраймоқ, қарамоқ,
ўта ғазаб ёки ҳирс билан
карамок.
У Шерапига еб кўйгудек
тикилиб қолди
(С. Кароматов. Ол-
тин қум). Котибга еб қўйгудай
ўқрайди-
ю ўзи минбарга чиқди
(М. М. Дўст. Лолазор). Ортимга қайтиб дўконга шошилдим. Ки-
риб борсам Шодининг ўзи бор экан. Мени кўриб, еб қўйгудек
ўқрайиб қаради
(И. Исмоил. Соат қутисидаги маржон). (Азизбек)
Орқасига ўгирилиб, Мирвалига қаради. У еб қўйгудай бўлиб
тикилиб
турарди (С. Аҳмад. Жимжитлик). Онабоши унга еб
76
www.ziyouz.com kutubxonasi
куйгулай бўлиб бир
қаради-
да, сўнг дераза томон ишора килди
(Ж. Эргашева. Кайтиш азоби). Биронлар Қутбиддинонга еб
кўйгудек бўлиб
ўқрайди
(А. Жўраев. Ҳаёт ўйини).
Е Т И М
ЕТИМ (ЧА) (БОЛА) ДАЙ (КАБИ. СИНГАРИ)
Маьюс бўлмоқ, мунгаймоқ,
ҳар кимга
мўлтирамоқ,
умуман,
сикинди, ночор холатда колмок.
Шундай шўх бола ота-онаси тўғрисида гап чиқса, етимдек
маьюс бўлиб
колишини кўрган Моҳим энага кўзига ёш олиб,
шивирлаб хасрат килди (П. Қодиров. Ҳумоюн ва Акбар). Юра-
гидан сиркийсан тошга,
Етим каби
мўлтираб
ҳар ён (Ж. Камол.
Бир томчи кон). - Эпласаям, эплай олмасаям бировнинг уйида
етимчадек
бошини эгиб
юришини ўйланг, дадаси, - у шу сўзни
зўрға айта олди (Р. Файэий. Ҳазрати инсон). Бу мовий кўзларинг
сўзлар, кушим етим каби бўзлар (Э. Аьэам. Шоирнинг тўйи).
Хаёллари ҳукмига ўзини топширган Зоҳид сувоклари кўчиб, ола-
чалпоқ бўлиб кетган, кўримсиз етимдай
мунгайиб
турган тўрт
каватли уйга келиб колганини ўзи ҳам сезмади (Т. Малик. Шай-
танат). Манзар полвон гуручли таом емайди, - деди Ғуччи чол. -
Еса, томоғига тикилиб колади. Бировлар ош еганда, етимчалай
караб ўтираверади. Кейин лаган бўшагандан кейин тагида колган
ёгнинг юки билан маҳсисини мойлайди (М. М. Дўст. Бир тойчоқ-
нинг хуни).
ЕТИМ КЎЗИ(ЧОҚ)ДАЙ (КАБИ. ЯНГЛИҒ)
Жавдирамоқ, бўзламоқ, мўлтирамоқ
Умуман, қийин, ночор
ахволда колган одам ҳакида.
Етар, яна меҳмонлар етим қўэидай
жавдираб қолиишасин
(А. Абдуллаев. Дард). У камалса, Булокбошн эгасиз колади, етим
кўзидай
бўзлаб қолади
(Н. Норқобилов. Тоғ одами). Ҳар
водий-
ни бир-бир изладим, Етим кўзи янглиг
бўзладим
(Ҳ. Олимжон.
Зайнаб ва Омон). Етмм кўэичоқдай кўзинг
мўлтирабтурса...
мен
нима килай? - деди ая яна жеркинкираб (О. Ёқубов. Биллур қан-
диллар). Хаёлида факат бир жумла айланарди: «Ё Раб, хотиним-
ни мендан тортиб олма, унга шифо бер, ёлғиз ўғлимни чиркира-
тиб, ўзимни етим кўзидан чиркиратиб кўйма!» (А. Абдуллаев.
Дард). Ҳар ким зўр бир ташвиш чангалида қолганга ўхшар, му-
сибатдан нес ва гаранг бўлиб бир-бирларига етим кўзилардек
бокиб сасланишарди (У. Ҳамдам. Кўзини очиб юмган одам).
77
www.ziyouz.com kutubxonasi
С Ж
Д Ж Ж Ж Ж Ж Д ж ж ж ж ж ж ж ж ж ж д ж д д ж 3
Do'stlaringiz bilan baham: 
