Низом ий номидаги тош кент давлат педагог ика



Download 9,08 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/107
Sana07.03.2022
Hajmi9,08 Mb.
#485362
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   107
Bog'liq
Фалсафанинг умумназарий масалалари copy

у з - у з и д а н
хакикат 
нима? деган масалани хал килишни талаб килади. Хакикат масаласини илмий 
тарзда хал килишнинг ягона йули инсон билимлари билан объектив оламдаги 
реал нарса ва ходисалар, уларнинг сифат ва хусусиятлари уртасидаги 
мунссабатни ёритишдир. Ш ундай экан, хакикат объектив вокеликка мос
О б ъ е к т и в в а нисбий х а к и к а т
70


келувчи нарса ва ходисаларнинг реал холатдаги мазмунини сифат ва 
хусусиятларини тугри акс эттирувчи хамда амалиётда синалган билимлардир.
Инсон 
сезгилари 
унинг 
онгидан 
ташкаридаги 
объектив 
оламнинг 
инъикосини хосил килади. Объектив оламнинг мавжудлигини эътироф этиш 
билан унинг тугри инъикосининг хосил булиши объектив хакикатдан 
иборатдир. Ёки бошкача килиб айтганда, объектив хакикат инсон ва инсониятга 
боглик булмаган холда мавжуддир. М асалан, табиат ва жамият конунлари 
объектив хакикатдир. Бу конунлар инсон иродасига боглик булмаган холда
ундан таш карида мавжуд, бу конунларни инсон бекор кила ва уз ихтиёри билан 
узгартира олмайди. Объектив хакикат тугрисидаги тушунчани объектив 
реаллик хакидаги тушунча билан бир дейиш мумкин эмас. Объектив хакикат 
бизнинг онгимиздан таш карида мавжуд булган объектив реалликни онгимизда 
тугри 
инъикосидир. 
Илмий 
фалсафа 
билимлар 
абадий 
булмай 
улар 
такомиллашиб боради, нисбий хакикатдан мутлок хакикатга боради деб 
тушунтиради. Хакикатан хам оламда инсон била олмайдиган нарса йук, аммо 
хал и билолмаган, билишга улгурмаган нарса, ходиса ва жараёнлар бор. 
Бинобарин, билиш чексиз у бирор чегарада тухтатиши мумкин эмас. Инсон 
эришган янги билим илгариги билимларининг зарур боскичи хисобланади. 
Демак, мутлок ва нисбий хакикатлар диалектик муносабатда булади. Инсон 
тафаккури уз табиатига кура, мутлок хакикатни очиш имкониятига эга деб, 
мутлок хакикат нисбий хакикатлар йигиндиларидан ташкил топганлигини 
курсатади. Хдр бир фан сохасида янги кашфиётлар мутлок хакикатга хисса 
кушади ва бу кашфиёт нисбий чегарага эга, яъни кенгайиши, ривожланиши 
мумкин.
Х,ар бир нисбий хакикатда мутлок хакикат унсури (элемента) бор. Чунки 
унда моддий дунёнинг маълум томонлари акс этади. Нисбий хакикат объектив 
оламнинг инсон онгида нисбатан тугри инъикос этишидир. Амалиёт ва фан 
тараккиётида бу хакикат тобора такомиллаш иб боради. Демак, объектив 
оламни тахминан тугри инъикос эттирадиган, тула ва аник булмаган инсон 
билимининг сунгги тараккиёти жараёнида аникланиши ва чукурлашиши, 
тобора туларок булиб борадиган илмий билимлар (коида, туш унча ва 
назариялар) нисбий хакикатдир.
Нисбий хакикатни эътироф килиш мутлок хакикатни инкор этиш эмас. 
Чунки бизнинг билимларимиз тайёр ёки котиб колган билим булмай, мутлок 
хакикатни билиш нисбий хакикатларни билиш билан боради. Мутлок хакикат 
бирданига билиб олинмайди, балки тулик булмаган тахминий, яъни нисбий 
хакикатлар оркали билинади. (Материя тузилиш и хакида).
Инсон хамма вакт табиатни охиригача билиш томон якинлашиб боради, 
лекин у моддий олам конун ва ходисаларини тула-тукис билиш даражасига
71


эриш а олмайди. Бунине сабаби шуки, табиат чексиз, у тухтовсиз харакатда, 
ривожланишда, узгаришда. Инсон билими эса хеч качон моддий оламни 
бутунлай камраб ола олмайди. Шунинг учун хам инсон билимининг мутлок 
хакикатга якинлашуви нисбийдир. Бундан бизнинг хамма билимларимиз 
нисбий экан, уларда объектив мазмун йук экан, деган хулосага келмаслик 
керак. Х,ар кандай хакикат нисбийлигига карамай, унда мутлок хакикат 
элементлари сакланади. Мутлок ва нисбий хакикатларни бир-бирига карама- 
карши куймай, балки уларни ажралмас, бир бутун холда олиб урганмок зарур. 
Мутлок ва нисбий хакикатларни диалектик муносабатини билиш, догматизм, 
агностицизм, релятивизмга карши курашда катта ахамиятга эга. Догматизм ва 
релятивизм хакикат ва унинг мохиятини бирёклама хал килувчи, унинг мутлок 
(абсолют) ва нисбий томонларини ажратиб ташлашга харакат килувчи 
таълимотдир. Догматизм (акидапарастлик) билимларнинг аник (конкрет) вакти, 
шароитлари, билиш имкониятлари билан боглик булган нисбий томонини 
инкор 
этади, 
хар 
бир 
билимини 
узгаРтиРмайдиган, 
ривожлантириш, 
такомиллаштириш, тулдириш мумкин булмаган сунгги маррадаги хакикат деб 
тушунади. Шу асосда инсон билимларида нисбий томонлар мувжудлиги 
бутунлай инкор этилади. Догматизм вакиллари курсатишича, хосил булган 
билимларни тулдириш ва ривожлантиришнинг хожати йук. Хар кандай 
билимни хамма вакт конкрет шароитларини хисобга олмай амалда куллай 
бериш мумкин эмас. Негаки догматиклар конкрет тарихий шароит ва вазиятлар 
доим узгариб туришини инкор этадилар, баъзан назарий коидатарни кур- 
курона ёдлаб олиб, хар кандай шароитда бемалол куллай бериш мумкин деб 
хисоблайдилар.
Релятивизм 
вакиллари 
эса 
инсон 
билимларининг 
факат 
нисбий 
томонларини тан олиб, мутлок хакикатни эса бутунлай инкор этадилар. 
Уларнинг фикрича, нисбийлик инсон билимларининг бир томонигагина эмас, 
хаммасига хос эмиш. Бу таълимот билимларимизнинг хаммасини нисбий деб 
хисоблаш оркали унда инсон онгига боглик булмаган вокеликни тугри акс 
эттирувчи хакикат мавжудлигини хам инкор этади.
Релятивизм 
асосан хар бир 
конкрет тарихий 
шароитдаги билиш 
имкониятлари билан боглангандир. Биз хар бир объектив нарса ва ходисани 
маълум тажриба. малака, билиш, техника воситалари асосида биламиз. Лекин 
юкоридаги билиш имкониятлари хар бир тарихий даврда бизни кизиктирган 
нарсаларнинг хаммасини тула ва мукаммал билишга имкон бермайди. Шу 
туфайли хар бир даврдаги билимлар мажмуасида маълум нисбий томонлар 
булиши табиийдир. Релятивизм илмий билиш ва амалиёт учун зарарли 
таълимот булиб, у скептицизм, агностицизм, схолостикага олиб боради. 
Хакикат тугрисидаги таълимотларнинг яна бир жихати бор, у хам булса
72


хакикатнинг конкретлиги масаласидир. Х акикат абстракт булиши мумкин эмас, 
у доим конкрет, яъни аник-равшандир.
Хакикатнинг конкретлигидан хар бир билим назарий таълимот маълум 
вакт, шароит, давр, урин учун тугридир, деган маънони билдиради. биз 
юкорида инсон билимининг ягона объекти булган моддий олам нарса ва 
ходисалар доимо усиб, узгариб, янгилаб туришини курдик.
Инсон объектив оламни уз амалий фаолиятида маълум тарихий ва илмий 
имкониятлар асосида олиб боради, илмий хакикатлар аник тарихий шароит 
билан боглик булиб, конкрет шаклда намоён булади, хакикат мавхум булмай 
аник булади. Масалан, мустакил Узбекистоннинг ички сиёсатининг негизи 
ижтимоий 
жихатдан 
йуналтирилган 
бозор 
иктисоди 
муносабатларини 
шакллантириш, унга утиш даврининг мукаррар амри булиб, объектив 
хакикатдир.
Бозор иктисодиётига утиш факат максад эмас, балки янги кадриятларни 
шакллантириш, одамлар фаровонлигининг сифат жихатдан тубдан юкори 
дараж асига эришиш услуби ва воситаларидир.
Билиш 
одам 
боласининг 
тугилишидан 
бошланади, 
табиат 
ва 
ижтимоий мухитга
Э м п и р и к в а н азар и й б и л и ш
мослашиш, унга фаол таъсир утказиш жароёнида у такомилашиб боради. 
Инсон билимини, унда борлик кандай холда инъикос этганлигига караб, 
оддий (кундалик) ва илмий билимларга ажратиш мумкин.
Оддий (кундалик) 
билиш 
одамларнинг 
одатдаги 
у3 
кундалик 
хаётларида борликдаги нарса ва ходисаларни бевосита уз сезги аъзолари ва 
тафаккурлари 
оркали билишдир. 
У одамларнинг 
кундалик 
хаётий 
тажрибалари, малакалари ва амалий ишлари оркали хосил булади. 
Оддий 
билиш хамма одамларга хос билишдир.
Илмий билиш эса оддий (кундалик) билишдан фаркданиб, у борликдаги 
нарса ва ходисаларнинг конуниятларини, уларнинг 
мохиятини 
билишдир. 
Илмий билиш, фанда илмий тадкикотлар ва илмий изланишлар олиб бориш 
асосида амалга ошади. Ш у сабабли илмий билиш узок давом этадиган, муайян 
усуллар ва йуллар билан амалга ошириладиган мураккаб, зиддиятли жараёндир.
Шу туфайли илмий билиш билан хамма одамлар эмас, балки бир гурух ёки 
алохида индивидлар: тадкикотчилар, олимларгина шугулланадилар.
Илмий билиш учун тадкикотчи урганаётган нарса ва ходисаларнинг 
хамма томонларини, алокадорлик ва богланишларини бирга олиб урганиши 
лозим булади. Г арчи бунга у хеч качон 
т у л а -т у к и с
эриша олмаса хам, лекин бу 
хар томонлама урганиш талаби уни хатоликлардан ва бир томонламаликлардан 
саклаб колади.

Download 9,08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish