Низом ий номидаги тош кент давлат педагог ика


Позитивизм  ва  неопозитивизм



Download 9,08 Mb.
Pdf ko'rish
bet98/107
Sana07.03.2022
Hajmi9,08 Mb.
#485362
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   107
Bog'liq
Фалсафанинг умумназарий масалалари copy

Позитивизм 
ва 
неопозитивизм. 
Позитивизм 
фалсафий 
таълимот 
сифатида XX асрда шаклланди. Унинг асосий гоялари француз файласуфи 
Огюст Конт (1798-1857) томонидан ишлаб чикилган.
Позигивисглар барча хакикий, "ижобий" (позитив) билимларни айрим 
фанларнинг натижаси ёки уларни синтетик бирлаш тириш натижаси сиф атида 
олиш мумкин дейдилар. Улар реал вокеаликни чукур тадкик, килишга 
каратилган фалсафа апохида фан булиш хукукига эга эмас, деб даъво килганлар. 
П озитивизм 
уч 
асосий 
куринишга 
эга: 
1) 
О.Конт 
позитивизми; 
2) 
Эмпириокритицизм ва 3) Неопозитивизм.
Конт фан узидан устун турувчи хеч кандай фалсафага мухтож эмас, деган 
гояни илгари суради. Контнинг фикрича, фан фалсафанинг "метафизик" 
муаммолари билан кизикмайди, идеализмни хам, материализмни хам рад 
килади. М охият ва сабабни очиб берадиган даъвога тааллукли метафизик 
колдиклар фандан хайдаб чикарилиши керак. Ш унинг учун фан ходисаларни 
изохламайди, балки излайди ва "нима учун" деган саволга эмас, балки "кандай" 
деган саволга жавоб беради.
Позитивизм 
фалсафаси 
табиий-илмий 
кашфиётларни 
фалсафий 
назарияларга карама-карши куяди.
Позитивизмнинг иккинчи тарихий шакли — Р.Авенариус ва Э.Мах 
номлари эмпирик билан боглик (махизм) фалсафанинг вазифаси барча 
ф анларнинг 
умумий 
хулосаларини 
системалаш тирадиган 
"синтетик" 
назарияларидан иборат эмас, балки улар яъни Мах, Авенариус ишлаб чиккан 
субъектив-идеалистик методлар асосида илмий билиш назариясини яратишдан
252


иборат деб билади. М асалан, Мах сезгини инсон билиши мумкин булган ягона 
"реаллик" ёки бугун м авж удотнинг "элем ента" деб карайди.
А сримизнинг йигирманчи йилларида позитивизмнинг янги варианта 
неопозитивизм таълимоти вужудга келди. Унинг вужудга келиш ида инглиз 
мантикш унос олими, математиги ва файласуфи Б.Рассел ва австриялик 
файласуф Л.Витгенштейн мухим роль уйнадилар. Логик позитивизмга 20- 
йилларнинг бош ларида австриялик файласуф М .Ш лик асос солди. 1922- 
йилда М .Ш лик том онидан м антикий позитивизм асосларини иш лаб чиккан 
"Вена тугараги" таш кил килинди.
А .П уанкаре конвенциализими ва прагматизмнинг бир катор гоялари 
билан 
тулдирилган 
махизм 
неопозитивизмнинг асосий 
гоявий манбаи 
хисобланади.
Неопозитивистлар дунё хакидаги барча билимларимизни ф акат конкрет 
эм пирик фанлар беради, деб таъкидлайдилар. Афсуски, фалсафа хусусий 
фанлардан таш кари, дунё хакида бирорта янги коидани кутариб чикара 
олмайди, хеч кандай дунё тасвирини ярата олмайди. Унинг вазифаси фанлар 
ва 
айрим 
билимларнинг 
хулосаларини 
логик 
тахлил 
килиш 
ва 
туш унтириш дан иборат.
Н еопозитивистлар ф алсаф а ф акат тилнинг логик тахлили билан 
ш угулланади, фалсафадан фалсафий муаммоларни чикариб таш лаш , деган 
караш ни илгари сурдилар.
У лар неопозитивистлар логик тахлил килишнинг мухим вазифаларидан 
бири м азмунга эга булган гапларни илмий нуктаи назардаги мазмундан 
махрум булган гаплардан узокдаш тириш ва фанни "мазмунсиз" гаплардан 
"тозалаш "дан иборат, Эмпирик тажрибада синаб курилган гаплар хдкикий, 
синаб курилмаганларини эса сохта, деб хисоблайдилар. Ана шунга суяниб, 
неопозитивистлар 
ф алсаф анинг 
м уам м оларига 
салбий 
м уносабатлар 
буладилар.
Верификация 
принципи 
фанда 
реал 
кулланиладиган 
синашнинг 
элементар 
принципидир. 
Агар 
"кучада 
ёмгир 
ёгмокда" 
деган 
гапни 
туш униш имиз керак булса, уни биз кучага караб текшириб курамиз. Бу 
элементар усулни умумий тамойилга айлантириш нотугри булади, чунки 
фаннинг купгина хакикатини хиссий верификация йули исботлаб бериши 
м умкин эмас.
30-йилларнинг уртапарига келиб, логик позитивистлар уз таълимотини 
кайта курнб чикишга мажбур булдилар. Агар улар илгари 
фан тилининг 
м азмук томонига эътибор бермасдан, факат шаклан синтактик коидатари 
билан ш угулланиб келган булсалар, уттизинчи йилларнинг охирига келиб уз
253


тадкикотларида купинча семантик муаммоларига, яъни суз ва ифодаларнинг 
мазмуни муаммоларига эътибор бера бошладилар,
Прагматизм — юнонча "pragma" сузидан олинган булиб амалиёт, 
практика деган маънони билдиради. Прагматизм хар хил идеалистик ва диний 
окимларнинг кушилишидан таркиб топган XX аср фалсафасидир. Унинг 
асосчиси Америка файласуфи Чарлз Пирс (1839-1914 йй.) прагматизмнинг 
йирик намоёндалари — Уильям Джемс (1842-1920 йй.), Джон Дьюи, Уинн ва 
бошкалар.
Мазкур фалсафий оким, айникса, АКШ да кенг таркалган, чунки у узининг 
чикиб келиши, карашлари ва максадлари билан мазкур мамлакатда кенг 
таркалаган тадбиркорларнинг, яъни урта синфнинг максадларини ифодалайди.
Прагматизм пайдо булишиданок эски фалсафий карашлардан воз кечиб 
инсон харакати, фаолияти тахлилига асосланган фалсафий туш унчаларни 
илгари суради. Бу прагматизм окимининг “Ф алсафани таъмирлаш ” дастурида 
уз ифодасини топади. У нда инсон фаолияти унинг хаёти тарзини, яшаш 
шаклини таш кил этар экан, ана шу ф аолиятни яхш илаш нинг йуллари, 
тезлаш тириш воситалари борми, деган савол ва унга жавоб акс этган.
Пирс таъбирича, прагматизм шундай фалсафий гаълимотки, у туш унча 
ва эътикоднинг маъносини аниклаш га ёрдам беради. Олим хакикатни назарий 
масала сифатида тан олмайди. Унингча, хакикат ва амалиёт яхлит холда 
намоён булсагина, бирон маънога эга булсади. Х акикат ва амалиётнинг 
бирлиги деганда индивид манфаати назарда тутилади.62
Прагматизм намоёндалари аньанавий фалсафанинг билиш назариясини 
танцид киладилар, инсон фаолиятида билиш эмас, ишонч 
ва унинг 
мустакиллиги алохида урин тутади, деб хисоблайдилар.
Прагматизм таълимотида хакикат муаммоси асосий урин эгаллайди. 
Х акикат, кишилар манф аатига хизмат киладиган, уларни муайян максадларга 
етакловчи, ундовчи тушунчадир. Бошкача айтганда, хакикат муваффакиятга 
эриш иш , кишилар максадининг амалга ошишидир. Хакикатнинг мезонини, 
Дьюи фикрича, кишиларга унинг нафи, фойдаси кай дараж ада тегиш лилиги 
таш кил этади.
Ернинг хосилдорлигини дехкон кузда экинларни йигиштириб олган 
даромадга караб аникпайди, дейди Дьюи.
Экзистенциализм (лотинча "existentia" —
яшаш, мавжудлик сузидан олинган) ёки "яшаш 
фалсафаси" — хозирги замон фалсафий
Э кзистенц иализм
ф ал саф а

Download 9,08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish