Nitrat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
34 
3.11-rasm. Kombinatsiyalashgan usulda suyultirilgan nitrat kislota ishlab chiqarish 
uchun qurilma sxemasi: 
1,2 – sovutgichlar; 3 – quvurli kompressor dvigateli; 4 – reduktor; 5 – nitroza gazlari 
quvurli kompressori; 6 – chiqindi gazlarini kengaytirish uchun quvur; 7 – oksidlash 
minorasi; 8 – issiqlik almashtirgich; 9 – sovutgich-kondensator; 10 – absorbsiya 
minorasi; 11,12 – nitrat kislota yig‘gichi. 
Turli xil usullarda nitrat kislota ishlab chiqarish bo‘yicha solishtirma 
ma’lumotlar 3.3-jadvalda keltirilgan. 
3.3-jadval 
Nitrat kislota ishlab chiqarishning turli xil usullarini solishtirish 
Ko‘rsatkichlar 
Qurilma uchun 1 t HNO
3
hisobiga sarf 
koeffitsentlari 
atmosfera 
bosimida 
yuqori 
bosimda 
kombinatsiya-
lashgan 
Ammiak, t ......................................... 
0,29-0,30 
0,29-0,295 
0,29 
Elektr energiyasi, kvt∙soat ................ 
70-90 
340-500 
230 
Bug‘ (12 atm), kkal .......................... 
13∙10
6
13∙10
6
- 
Platina, g ........................................... 
0,048-0,05 
0,15-0,2 
0,049 
Shunday qilib, yuqori bosim ostida ishlaydigan nitrat kislota ishlab chiqarish 
tizimi kam kapital xarajatlar hisobiga yuqori ekspluatatsiya (elektr energiyasi, platina) 
sarfiga ega bo‘ladi. Kombinatsiyalashgan sxemada yuqori bosim (kam kapital 
xarajatlar) va atmosfera bosimidagi (platina va elektr energiyasi sarfini kamaytirish) 
yutuqlar uyg‘unlashtiriladi. 

---

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
35 
10. Konsentrlangan nitrat kislota olish.
Ayrim ishlab chiqarishlarda suyultirilgan nitrat kislota emas, balki tarkibida 
96%dan yuqori HNO
3
bo‘lgan konsentrlangan kislota talab etiladi. Bunday 
konsentratsiyali nitrat kislota suyultirilgan nitrat kislotani konsentrlash yoki 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri sintez yo‘li bilan olinadi. 
Suyultirilgan nitrat kislotani konsentrlash. Konsentrlangan nitrat kislota olish 
uchun suyultirilgan HNO
3
sulfat kislota ishtirokida bug‘latiladi. 
Maksimal qaynash harorati HNO
3
ning 68,4% miqdoriga to‘g‘ri keladi (3.12-
rasmga qarang). Bu nuqtada bug‘ning tarkibi suyuq faza tarkibi bilan bir xil bo‘ladi 
(azeotrop aralashma) va shundan keyingi haydash orqali nitrat kislota 
konsentratsiyasini oshirish mumkin emas. Konsentrlangan (68% dan yuqori) nitrat 
kislota olish uchun suyultirilgan nitrat kislotani haydash odatda suv tortuvchi muhit – 
konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida o‘tkaziladi. Konsentrlangan sulfat kislota 
suyultirilgan nitrat kislota tarkibidagi suvni bog‘lab, 100% li HNO
3
qaynash 
haroratidan yuqori haroratda qaynaydigan sulfat kislota gidratlarini hosil qiladi. 
Bunday aralashmani bug‘latishda bug‘da deyarli nitrat kislota bo‘lmaydigan sharoitni 
tanlash mumkin. 
3.12-rasmda H
2
O-HNO
3
-H
2
SO
4
uchlamchi aralashma diagrammasi keltirilgan 
bo‘lib, unda doimiy tarkibdagi bug‘ni ifodalaydigan egri chiziqlar keltirilgan. 
Suyuqlikda nitrat kislota konsentratsiyasi saqlangan holda uchlamchi aralashmada 
sulfat kislota miqdori ortishi bilan bug‘dagi HNO
3
konsentratsiyasi ortadi, suv esa 
kamayadi. 
3.12-rasm. Uchlamchi aralashma bug‘lari tarkibi. 
Suyultirilgan nitrat kislotani konsentrlangan sulfat kislota (92-94% li H
2
SO
4
) 
bilan haydash tarelkali barbotaj minoralarida yoki halqali to‘ldirgichli minoralarda 
amalga oshiriladi. Minoralarni tayyorlash uchun materiallar sifatida tarkibida 14-18% 

---