Nitrat kislota ishlab chiqarish

 

---

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
37 
11. Nitrat kislotani to‘g‘ridan-to‘g‘ri sintez qilish
. 
Jarayon suyuq azot qo‘sh oksid (2NO
2
⇄
N
2
O
4
) dan quyidagi reaksiya bo‘yicha: 
N
2
O
4(suyuq)
+ 2H
2
O
(suyuq)
+ O
2(gaz)
⇄
4HNO
3
+ 59,5 kj 
75
O
C haroratda va 50 atm bosim ostida maxsus avtoklavlarda amalga oshiriladi. 
Muvozanatni nitrat kislota hosil bo‘lish tomonga siljitish, shuningdek reaksiya 
tezligini oshirish uchun avtoklavga keladigan aralashmada suyuq azot qo‘shoksid 
miqdori ortiqcha bo‘lishi kerak. Odatda suyuq azot qo‘shoksidi stexiometriyadan 25% 
ga ortiqcha bo‘ladi. Reaksiyaga kirishmagan ortiqcha olingan azot qo‘shoksid hosil 
bo‘ladigan 98-99% li nitrat kislotadan ajratiladi va ishlab chiqarishga qaytariladi. 
Suyuq azot qo‘shoksidni nitroza gazlaridan ularni bosim ostida sovutish orqali 
NO
2
ni kondensatsiyalab olinadi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri kondensatsiyalab suyuq azot 
qo‘shoksid olish uchun nitroza gazlaridagi NO ni NO
2
ga to‘la oksidlanishi va azot 
oksidlarining boshlang‘ich parsial bosimi yetarlicha yuqori bo‘lishi kerak. Ishlab 
chiqarish sharoitida jihozlarga qattiq N
2
O
4
kristallari cho‘kib qolmasligi uchun gazlar 
–8
O
C dan past bo‘lmagan haroratgacha sovutiladi. 
Ikkinchi usul quyi haroratda konsentrlangan nitrat kislota bilan nitroza 
gazlaridan NO
2
ni absorbsiyalanishiga asoslangandir. Absorbsiya jarayonida nitroza 
gazlaridagi azot(II)-oksidning bir qismi kislorod bilan, qolgan qismi esa 
konsentrlangan nitrat kislota bilan oksidlanadi: 
2NO + O
2
= 2NO
2
NO + 2HNO
3
= 3NO
2
+ H
2
O 
Nitroza gazlaridagi azot qo‘shoksid ishlab chiqarish qurilmalarida 98% li nitrat 
kislota bilan absorbsiyalanadi va tarkibida 30% gacha NO
2
bo‘lgan nitrooleum 
HNO
3
∙nNO
2
olinadi. Bu eritmani 80
O
C gacha qizdirish orqali undan gaz holatidagi 
konsentrlangan azot qo‘sh oksidi ajratiladi, so‘ngra uni sovutish orqali 
kondesatsiyalanadi. Amalda kondensatsiya odatda ikki bosqichli: suv va namakob 
(Ca(NO
3
)
2
+ H
2
O) bilan –8
O
C haroratgacha sovutish orqali amalga oshiriladi. 
Shunday qilib, nitrooleumli usul bilan konsentrlangan nitrat kislotani 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri sintez qilish quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 1) ammiakni 
kontaktli oksidlash orqali nitroza gazlarini olish; 2) nitroza gazlaridan ortiqcha suvni 
yo‘qotish; 3) nitroza gazlaridagi NO ni NO
2
ga oksidlash; 4) qoldiq NO ni 
konsentrlangan nitrat kislota bilan qo‘shimcha oksidlash; 5) nitroza gazlarini va bir 
qism konsentrlangan nitrat kislotani absorbsiyadan oldin taxminan –8
O
C gacha 
sovutish; 6) azot qo‘shoksidni konsentrlangan nitrat kislota bilan absorbsiyalash 
(nitrooleum olish); 7) qizdirish yo‘li bilan nitrooleumdan azot qo‘shoksidini 
desorbsiyalash; 8) azot qo‘sh oksidini sovutish orqali kondensatsiyalash (suyuq azot 
qo‘shoksid N
2
O
4
olish); 9) 50 atm bosim va 75
O
C haroratda avtoklavda suyuq azot 
qo‘shoksidining suv va kislorod bilan ta’sirlashishini amalga oshirish; 10) erigan azot 

---