Nitrat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
25 
Havo-ammiak aralashmasining katalizator yuzasi bilan ma’lum vaqt 
to‘qnashuvini ta’minlash uchun kontakt jihoziga taxlam tarzida bir necha to‘r 
joylanadi, ulardan gazlar aralashmasi birin-ketin o‘tadi. Atmosfera bosimda 
ishlaydigan qurilmalarda taxlamlarga odatda 3-4 ta to‘r kiradi, yuqori bosim 
ishlatilganda taxlamda 15-20 ta to‘r ishlatiladi. 
Platinali katalizatorlar kontakt jihoziga ammiak-havo aralashmasi bilan 
kiradigan qo‘shimchalarga ta’sirchandir. Ayniqsa kuchli zahar – vodorod ftorid 
platina katalizatorini xattoki gazlar aralashmasida 0,00001% miqdorda bo‘lganda ham 
qaytmas zaharlaydi. 
Tarkibida oltingugurt bo‘lgan birikmalar katalizatorni qaytar zaharlaydi. 
Katalizator sirtiga chang, yelim va kompressorning surkov moylarini yopishib 
qolishiga yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Shuning uchun havo odatda yaxshilab tozalanadi. 
Ko‘rilgan choralarga qaramay, oz miqdorda bo‘lsa ham zararli qo‘shimchalar kontakt 
jihoziga kiradi, natijada katalizator aktiligi sekin-asta pasayadi. Katalizator to‘ri 
faolligini tiklash uchun xlorid va nitrat kislotalarning kuchsiz eritmalari bilan 
yuviladi. 
Ammiak oksidlanish jarayoni sharoitida platinali katalizator sekin-asta mo‘rt 
bo‘lib boradi, boshlang‘ich mustahkamligini yo‘qotadi va uning mayda zarrachalari 
gaz oqimi bilan chiqib ketadi. 800
O
C haroratda atmosfera bosimida ishlaydigan 
qurilmalarda 1 t HNO
3
hisobiga platina katalizatorining yo‘qotilishi 0,04-0,06 g ni 
tashkil etadi. Bosim va haroratning ortishi bilan katalizatorning yo‘qotilishi ortadi. 
Masalan, 7 atm bosim va 900
O
C haroratda ishlaydigan qurilmalarda 1 t HNO
3
hisobiga platina katalizatorining yo‘qotilishi 0,3-0,4 g ga yetadi. Nitroza gazlari bilan 
yo‘qotiladigan platinaning bir qismi tutib qolinadi, ammo uning ko‘p qismi 
qaytarilmasdan yo‘qotiladi. Yo‘qotilgan massa taxminan 30% ga yetganda to‘r qayta 
quyishga yuboriladi. Atmosfera bosimi ostida ishlaydigan qurilmalarda platina-rodiy 
katalizatorlari 12-14 oy, yuqori bosim ostida esa anchagina kam xizmat qiladi. Platina 
katalizatorlarining ko‘p miqdorda yo‘qotilishi faol va arzon platinasiz katalizatorlar 
topishni va ishlatishni talab etadi. 
Ammiakning oksidlanishi uchun stexiometrik tenglama bo‘yicha 1 mol azotga 
1,25 mol kislorod to‘g‘ri keladigan tarkibdagi azot-vodorod aralashmasi talab etiladi. 
Atmosfera bosimida ishlaydigan platina katalizatori uchun azot(II)-oksid unumining 
boshlang‘ich ammiak-havo aralashmasidagi kislorod va ammiak konsentratsiyalari 
nisbatiga bog‘liqligi 3.5-rasmda ko‘rsatilgan. Amalda azot(II)-oksid unumi va jarayon 
tezligini oshirish uchun O
2
:NH
3
nisbat 1,7-2,0 ga teng deb qabul qilinadi: 
NH
3
+ 2O
2
= HNO
3
+ H
2
O 
Bu havo-ammiak aralashmasida 9,5-11,5% NH
3
bo‘lishini bildiradi. 

---