Nisbiy sifatlarning yasalishi صفتِنسبي

Nisbiy sifatlarning yasalishi
صفتِنسبي
Ot turkumiga oid so‘zlarning oxiriga bir ي (i) tovushi qo‘shishorqali nisbiy sifatlar yasaladi. Bu ي (yāy) ياينسبت [yā-ye nesbat] deyiladi.
ديوار[divār]→ ديواري [divāri]-devoriy.
نفت[naft]→ نفتي [nafti]- neftdan qilingan.
اقتصاد [eγtesād]→ اقتصادي [eγtesādi]- iqtisodiy.
Imlosi:“ā” va “u” unlilari bilan tugagan otlardan nisbiy sifat yasalayotganda ياينسبتdan oldin yana bir “yoy”qo‘shiladi.
آسيا [āsiyā]→آسيايي [āsiyā-yi]- Osiyoga oid, osiyolik.
باكو [bāku]→ باكويي [bākuyi]- Bokuga oid.
2. Agar so‘z ه (e) qisqa unlisiga tugagan bo‘lsa, ياينسبت oldidan undosh گgorttiriladi, ba’zi so‘zlarda esa اalif orttirilib yoziladi.
خانه [xāne]→ خانگي [xānegi]- uyi, uyga oid.
نقره [noγre]→ نقرهاي [noγrei]- kumush, kumushdan qilingan.
So‘z oxiridagi “e” tovushi har ikkala holda saqlanib qoladi.
3. “a”, “e”, “i” unlilari bilan tugagan ayrim so‘zlardan nisbiy sifat yasaladigan bo‘lsa, o‘sha so‘zning oxirgi tovushi o‘zgarishga uchraydi va ياينسبت oldidan و “v” tovushi orttiriladi.
فرانسه [farānse]→ فرانسوي [farānsavi] – fransuz, fransuzcha.
معني [ma’ni]→ معنوي [ma’navi] – ma’naviy.
شورا [šorā]→ شوروي [šoravi] – kengash, kengashga oid.
Otlarning siniq ko‘pligi
Fors tilida maxsus suffikslar orqali yasalgan ko‘plikdagi so‘zlardan tashqari arab tilida uchraydigan siniq ko‘plik formalari ham ishlatiladi. Siniq ko‘plik (ba’zi ma’nbalarda shikasta ko‘plik deb ham yuritiladi) arab tiliga xos bo‘lib, so‘zlarning ichki fleksiyalarini qisman yozuvda va talaffuzda o‘zgartirish, y’ani qo‘shimchaharflar orttirish yoki ayrim harflarni tushirib qoldirish orqali yasaladi. Arab siniq ko‘plik formasining yasalishi birmuncha murakkab bo‘lgani uchun, lug‘atlarda so‘zning birlik formasi bilan bir qatorda uning siniq ko‘plik shakli ham beriladi.
Bu yo‘l bilan yasalgan ko‘plik shaklidagi so‘zlar fors tiliga tayyor holda kirib kelgan. Masalan:
شعر [še’r]- she’r→ اشعار [aš’ār]- she’rlar.
وزير [vazir]- ministr→ وزرا [vozarā] – vazirlar.
كتاب [ketāb]- kitob→ كُُتُب [kotob] – kitoblar.
Ayrim siniq ko‘pligi mavjud so‘zlardan suffikslar orqali ko‘plik shaklyasash mumkin.
كتب → كتابها → كتاب
[ketāb]→ [ketābhā]→ [kotob]
8-mashq. Quyidagi so‘zlardan nisbiy sifat yasang:
آهن، دريا، هند، آسيا، آفريقا، اروپا، شرق، پشم، شهر، روستا، طلا، نايلون، زمين، روس، هوا، فلز، آمريكا، غرب، يونان، شمال، مس.
9-mashq. Quyidagi birikmalar ishtirokida gaplar tuzing.