Ning matnshunoslik fanidan tayyorlagan mustaqil ta`lim mavzulari

ABJAD HISOBI
Abjad – 1) qadimgi arab alifbosi tarkibidagi harflardan tuzilgan va har qaysi harfning son qiymatini eslab qolish uchun yasalgan sakkizta so‘zning birinchisi va shartli umumiy nomi. Bu so‘zlar: abjad, havvaz, hutti, kalaman, sa’ufas, qarashat, saxxaz, zazag‘. Asli-da arab harflarining mazkur tartibi finikiya va oromiy harflaridan kelib chiqqan bo‘lib, ular muayyan sonlarni ifodalaydi.Finikiya-oromiy alifbosida 400 dan keyingi sonlarni ifoda qilish uchun tav (400) harfiga boshqa harflar qo‘shilgan. Mac, tavqof (500), tavresh (600), tavshin (700), tavtav (800), tav-tavqof (900) va hokazo Arablar esa mazkur sakkizta so‘zning ol-dingi oltitasini 22 harfdan iborat fi-nikiya-oromiy alifbosi asosida tuzib, harflarning son ifodalarini 1000 ga yetkazish uchun finikiya-oromiy alifbosida bo‘lmagan oltita arab harflaridan A.ning keyingi ikki so‘zini (saxxaz, zazag‘) yasaganlar. Harflarni sonlar bilan va sonlarni harflar bilan ifoda qilish A. va jimal hisobi ismlari bilan atalib, qad. vaqtlarda sonlarni, mas, ko‘paytirish jadvalini yodlashni osonlashtirgan. Bundan tashqari, Sharq, shu jumladan o‘zbek mumtoz adabiyotida biror muhim hodisaning sanasini esda tutishni osonlashtirish uchun sonlar harflar bilan ifodalangan. O‘zbek adabiyotida A. dan maxfiy yozuvlar yozishda ham foyda-lanilgan. O‘zbek mumtoz adabiyotida A. hisobi 20-asr boshlarigacha qo‘llangan; 2) boshlang‘ich, ilk ma’nosiga ham ega; 3) musiqada – Yaqin va O‘rta Sharq musiqa ilmida tovush (parda, nag‘ma)lar yozilishi va ularning nisbatlari aniqlanishida A. tizimidan foydalanilgan.
HIJRIY VA MILODIY YILLARNI HISOBLASH YO`LLARI
Hijriy yil hisobi - musul monlar yil hisobi. Muhammad (sav) ning Makkadan Madinaga koʻchishi (qarang Hijra) bilan bogʻliq. Qamariya (hijriy-qamariy yil) va shamsiya (hijriy-shamsiy yil)ga boʻlinadi.
Qamariyaboʻyichayilhisobi 622 yilning 16 iyuli juma kunidan boshlanib, Oyning ketma-ket kelgan ikki bir xil fazasi orasida oʻtgan vaqt — sinodik oy (29,530588 kun) davriga asoslangan. 12 oydan iborat bir qamariy yil 354,3671 kundan iborat. Qa-mariy yilda 1, 3, 5, 7, 9 va 11-oylar 30 kundan, qolganlari 29 kundan butun qilib olingan. Oylar tartibi bilan muharram, safar, rabiul avval, rabiul oxir, jumodul avval, jumo-dul oxir, rajab, shaʼbon, ramazon, shavval, zulqaʼda va zulhijja deb ataladi. Qamariy yil tropik yildan 10— 12 kun qisqa. Qamariy yilning baʼzilari kabisa yil boʻlishiga sabab yilning kasr qismi (0,3671 kun) har 30 yilda 11,013 kunni tashkil etishidir. Uning 19 yili oddiy (354 kunlik), 11 yili kabisa (355 kunlik), 38- yillik arabcha siklning 2, 5, 7, 10, 13, 16, 18, 21, 24, 26 va 29-yillari kabisa deb qabul qilingan. Qamariya hisobi Yaqin va Oʻrta Sharqning koʻp davlatlari va boshqa baʼzi davlatlarda qoʻllanadi.
Shamsiya 622 yilning bahorgi teng kunlik kuni — 21 martdan boshlab hisoblanadi; keyingi yil boshlari esa 20, 21 yoki 22 martga toʻgʻri keladi. Davomiyligi Grigoriy kalendaridat kabi 365 yoki 366 kundan iborat. Shamsiya boʻyicha oylarning nomlari hut, hamal, savr, javzo, saraton, asad, sumbula, mezon, aqrab, qavs, jaddi va dalv boʻlib, bu oylar doimo yilning maʼlum bir vaqtlarida keladi.
Oʻrta Osiyoda yangi uslub keng ommaviylashgunga qadar qamariya hisobi ham, shamsiya hisobi ham ishlatilib kelingan; Shamsiya hisobi boʻyicha yilning dastlabki kunlarida Navroʻz bay-rami oʻtkazilgan.
Hijriy yil hisobih.ning sanalarini yangi uslub (Grigoriy kalendari)ga aylantirishda maxsus formulalar va jadvallar qoʻllanadi. Mas, Grigoriy kalendarining 1980 yil qamariyaning 1399/1400 yillariga va Shamsiyaning 1359/1360 yillariga toʻgʻri keladi.