|
O‘quvchilarni o‘rganish diagnostikasi. Tarbiyaga majmuali yondashishda biror o‘quvchini ham e’tibordan qochirmaslik tarbiyachi uchun alohida masaladir. Tarbiyalash uchun tarbiyachi tarbiya ob’ekti bo‘lgan o‘quvchini yaxshi bilishi, uni yaxlit idrok etishi kerak. Ko‘pchilik sinf rahbarlari o‘quvchini darsda o‘quvchi, musobaqada sportchi sifatida, ya’ni har bir aniq ish sharoitidan kelib chiqib idrok etadi va shunga ko‘ra muomala qiladi, o‘kuvchi shaxsining boshqa tomonlari esa hozircha hisobga olinmaydi. Ammo har bir o‘quvchi o‘z tajribasi, o‘z emotsional madaniyati darajasi, qadrlaydigan narsalari, ehtiyojlari, talablari, umidlari, aloqalari, munosabatlari kabi butun bir dunyosi bor. Tarbiyada ana shular hisobga olinishi kerak. Tarbiyachi o‘z o‘quvchisining ichki dunyosini, kechinmalarini, irodasini, qiziqishini, xarakter xususiyatlarini yaxshi bilsagina, uning qalbiga yo‘l topa oladi va o‘quvchiga ta’sir etishning to‘g‘ri yo‘lini aniqlaydi. Ana shunday tarbiyachi tarbiyada yetakchi o‘rinni egallaydi. Shuni ham unutmaslik kerakki, o‘quvchiga tarbiyaviy ta’sir etuvchi omillar hozirgi davrda g‘oyat darajada ko‘paydi; oila keng jamoatchilik, radio, kompyuter, televidenie, kino, teatr, kitob, jurnal, musiqa va boshqalar.
Tarbiyachining o‘quvchiga tarbiyaviy ta’sir etishidagi yetakchilik, birdamlik rolini tarbiyaviy ta’sirining bu qadar ko‘p tarmoqlari orasida saqlab qolish g‘oyat qiyinlashib borayapti. Ba’zan o‘quvchi tarbiyachidan ko‘ra, o‘rtog‘i, qo‘shnisi, ko‘chadagi do‘stlari kuchliroq ta’sir etishi hollariga duch kelamiz. Ammo buning aksi bo‘lgan taqdirdagina tarbiyada muvaffaqiyatga erishiladi. Bunga esa tarbiyachining nuqgai nazari ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Chunki har bir o‘quvchida ma’lum kurtaklar, yaxshilik va poklik bilan bir qatorda salbiylik, faollik va sustkashlik mavjud. U munosabatga e’tibori jihatidan ham har xil sifatlarga ega. Agar tarbiyachi unga optimistik nuqgai nazardan yondoshsa, o‘quvchi yaxshilikka intilib, uning ishonchini oqlaydi. Aksincha, o‘quvchiga noumid, yalqov, tartibsiz, o‘jar va ters deb hukm chiqarilsa, u holda o‘zini xuddi shunday qilib ko‘rsatadi, natijada u bu borada ham tarbiyachining ishonchini
Tarbiyachi o‘quvchi shaxsini o‘rganishga muntazam e’tibor berib borishi kerak. Biz tarbiya haqida gapirganimizda o‘quvchini yaxshi bilishimiz kerak, chunki o‘quvchilarni bilmay turib uni o‘qitib ham, tarbiyalab ham bo‘lmaydi.
Tarbiyachi o‘quvchilarni yaxshi bilishi uchun ularni o‘rganadi. Darsda, darsdan tashqarida, umuman o‘quvchining hayoti o‘tadigan barcha sharoitda amalga oshiriladi. O‘quvchini o‘rganish bilan tarbiyachi uning shaxsiy xususiyatlari haqida aniq malumotga ega bo‘ladi. Tarbiyadagi bunday muhim tamoyil tarbiyaning eng asosiy qonuniyatidir.
Yoshlarning shaxsiy xususiyati uning o‘zlashtirishiga, xulqiga, munosabatlariga, jamoadagi o‘rniga ta’sir etadi. Shu boisdan ham jamoadagi shaxslar tarbiyalanayotganda alohida o‘quvchini unutish yaramaydi. Chunki tarbiyachi ko‘pgina taijiliy ishlar uyushtirishda (anjumanlar, sayyohatlar, kitobxonlik kechalari,
munozara va bahs kechalari)ni kimga suyanish, kimga qanday vazifa yuklash, kimga mustaqillik berish va kimga muntazam yordamlashish kerakligini faqat ularning shaxsiy xususiyatlarini yaxshi bilish tufayligina bexato aniqlaydi. Shaxsiy munosabat bolaga tarbiyaviy ta’sir etishning eng samarali yo‘lini topish imkonini beradi.
Tarbiyaviy ishlar jarayonida tarbiyachi butun sinf jamoasini ham o‘rganishi kerak. Shuning uchun u jamoani va alohida o‘huvchini o‘rganishning dasturiga ega bo‘lishi lozim.
Tarbiyachi o‘ziga berilgan sinfni qabul qilib olish bilan o‘quvchilar haqida ko‘pgina ma’lumotlarni aniqlaydi. Bu ma’lumotlar o‘quvchining oilasidan, o‘qituvchilaridan, o‘rtoqlaridan olinadi va tarbiyada yagona ta’sir birligi ham shu asosda vujudga keladi.
Mana shu o‘rinda biz o‘quvchilar, ota-onalar va o‘qituvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar masalasiga alohida to‘xtalmoqchimiz. Bu uchlik (o‘quvchi, oila, maktab) markazida yoshlar, ya’ni o‘quvchi turadi, maktab va oila esa unga ikki tomondan ta’sir etadi.
Ayni vaqtda o‘quvchi maktab bilan oila o‘rtasidagi aloqani ta’minlovchi vosita rolini ham bajaradi. Lekin uning maktab haqidagi oilaga yetkazadigan ma’lumotlari hamisha ham haqiqatga to‘g‘ri kelavermaydi va u hatto kundalik orqali beriladigan axborotlarni ham o‘zicha talqin etib boradi. Ko‘pgina oila bilan maktab o‘rtasidagi vujudga keladigan anglashilmovchilik ham mana shunday ro‘y beradi. O‘quvchi kattalarning o‘zi bilan muomala qilayotgan vaqgda fikrini solishtirib ko‘rish orqali ma’lum xulosaga keladi va o‘ziga hukm chiqaradi. Xuddi shu hol xulqida o‘z aksini topadi va u bir gal o‘qituvchining, boshqa vaqg ota-onasining yonini oladi. Hatgo eng vijdonli o‘quvchida ham bu holning ro‘y berishi tabiydir. Ko‘pchilik ota-onalar o‘quvchining so‘ziga qarab, uning axborotlarini mutloqlashtirib maktab haqida hukm chiqarishadi: «mening bolam sira yolg‘on gapirmaydi» deyishadi. Bu xil ota- onalarda, «bunday taqdirda o‘qituvchi aldayotgan ekanda!?» - degan savol tug‘iladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
