Нигинахон шермухамедова

Ziddiyatlarning turlari.
Ziddiyatlarning butun rang-barangligi turli 
asoslarga ko‗ra tasniflanadi. Xususan, 1) namoyon bo‗lish shakliga ko‗ra – ichki 
va tashqi ziddiyatlar; 

---

432 
2) rivojlanishdagi roliga ko‗ra – asosiy va ikkinchi darajali ziddiyatlar; 
3) vujudga kelish xususiyatiga ko‗ra – zaruriy va tasodifiy ziddiyatlar; 
4) jamiyatdagi tipiga ko‗ra – antagonistik va noantagonistik ziddiyatlar 
farqlanadi.
Asosiy ziddiyatlar strukturaning qarama-qarshi tomonlari o„rtasida, 
ikkinchi darajali ziddiyatlar esa – bog„lovchi bo„g„inlar o„rtasida yuzaga keladi. 
Asosiy ziddiyatlar sifatli, muhim va zarurdir
.
Asosiy ziddiyatlarsiz predmet, uning 
sifat jihatidan muayyanligi va yaxlitligi mavjud bo‗lmaydi. 
Ikkinchi darajali 
ziddiyatlar tasodifiy xususiyat kasb etadi, ularning borligi yoki yo„qligi 
predmetning sifatini o„zgartirmaydi
. Muhim ziddiyatlar – bir lahzalik 
ziddiyatlardir: ular ichki yoki tashqi, asosiy yoki ikkinchi darajali bo‗lishi mumkin. 
Masalan, inson hayoti qil ustida turadigan avtomobil halokati yuz bergan paytda 
barcha ichki ziddiyatlar (psixologik konfliktlar, stresslar va fiziologik 
patologiyalar) ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
Borliqning ichdan ziddiyatliligi – ob‘ektiv hodisa, tabiat va jamiyatning 
asosiy va umumiy xossasidir. Har bir inson hayotiga kelsak, u ziddiyatlar bilan har 
kuni to‗qnash keladi, qarorlar qabul qiladi, baholar beradi, o‗z qilmishlaridan 
pushaymon bo‗ladi, ko‗pincha yo‗l qo‗ygan xatolaridan afsus chekadi. Har qanday 
voqea, vaziyat, taxminning ichki ziddiyatlarini ko‗rib, o‗zi qabul qilayotgan 
qarorlarning ijobiy va salbiy tomonlarini taroziga sola bilish tafakkurning etuklik 
belgisidir.
Bizni qurshagan dunyoda ziddiyatlar juda serqirra; ularni turli asoslarga 
ko‗ra tasniflash odat tusini olgan.
YUqorida aytilganlardan kelib chiqib shuni qayd etish mumkinki, dialektik 
ziddiyatlilik qonuni barcha narsalar, tizimlar, hodisalar va jarayonlar ichki 
ziddiyatlar, qarama-qarshi tomonlar va tedensiyalar bilan tavsiflanishini nazarda 
tutadi. Ularning o‗zaro aloqasi, ular o‗rtasidagi «kurash» o‗zgarish va rivojlanish 
manbai hisoblanadi, ziddiyatlarning kuchayishiga sabab bo‗ladi. Bu ziddiyatlar 
oxir-oqibatda muayyan bosqichda eskining yo‗qolishi va yangining vujudga kelishi 
bilan echiladi.
Dialektika tizimida bu qonunning markaziy o‗rni nima bilan belgilanadi? 
Birinchidan, bu qonun har qanday harakat va rivojlanish manbaini yoritadi, ya‘ni 
rivojlanish nazariyasining eng muhim savollariga javob beradi. Ikkinchidan, bu 
qonun dialektikaning qolgan barcha qonunlari va kategoriyalarining asosi 
hisoblanadi. Ko‗rsatilgan qonunlar va kategoriyalarning har birida biz birlik va 
kurash munosabati bilan bog‗liq bo‗lgan qarama-qarshiliklarga duch kelamiz. 
Uchinchidan, dialektik ziddiyatlilik qonuni yagonani tafakkurda ikkilantirish va 
uning qarama-qarshiliklarini ularning tahlilini sintez bilan birlashtirish orqali 
o‗rganishni talab qilib, bilish dialektik metodining bosh mazmunini belgilaydi.
Rivojlanish manbaini yorituvchi dialektik ziddiyatlilik qonunidan farqli 
o‗laroq, miqdor va sifat o‗zgarishlarining bir-biriga o‗tishi qonuni rivojlanish 
jarayonining mexanizmini yoritadi, u qay tarzda va qanday shakllarda amalga 
oshirilishini ko‗rsatadi (Bu qonunning xususiyatini, u qanday namoyon bo‗lishi va 
amal qilishini aniqlash uchun uning asosiy tushunchalari: sifat, miqdor, me‘yor, 
sakrashning mazmunini yoritish talab etiladi. 

---

433